امیر رضا غلامی:مدعيان سکولاريزم و جدايي دين از سياست، دلايلي را براي اثبات ادعاي خود اقامه مي کنند؛ اين دلايل را به طور کلي مي توان در هفت دسته طبقه بندي کرد؛ یادداشت حاضر در صدد است پس از طرح کلي اين مدعيات، با ارائه پاسخ هايي متقن، ضمن زدودن اين نوع شبهات، بي پايگي اين گونه استدلالات را نيز نشان دهد.
دليل اول: ناسازگاري سياست و دين
به اين معنا كه مقوله دين مربوط به عقايد و امور قلبي مردم است، با روح و قلب انسان ها سروكار دارد و احساسات و عواطف آنها را به حركت درمي‌آورد، اما مقوله سياست،بي آن كه هيچ كاري به قلب و روح انسان ها داشته باشد، تنها موظف به تأمين نظم و انتظام امور اجتماعي مردم و فراهم كردن امنيت جاني و مالي افراد جامعه است.
تحليل و بررسي:
يكي از امتيازات و ويژگي هاي مكتب اسلام جامع بودن آن است، همه نيازهاي انساني اعم از دنيوي و اخروي و فردي و اجتماعي در متن دين نهفته است.
امام خميني(ره) در اين رابطه مي فرمايند:« اسلام تنها عبادت نيست، اسلام همه چيز است. همه اطراف قضايا در آن حكم دارد، تمام قضاياي مربوط به دنيا، مربوط به سياست و مربوط به اقتصاد، تمام قضاياي مربوط به آن طرف قضيه كه اهل دنيا از آن بي اطلاعند» .
با توجه به حديثي از پيامبر اكرم(ص) كه فرمودند: «دين اسلام شامل دنيا و آخرت مي شود نيز بحث اثبات مي شود.»
بنابراين دين جامع است و شامل حكومت هم مي شود؛حكومت، با توجه به دستورات ديني ضوابط و برنامه خود را انجام مي دهد،تمام كارهايي كه سياست و حكومت انجام مي دهد منشأ و ناشي از دستورات و قوانين ديني است.
دليل دوم: عرفي شدن دين ( خدشه دار شدن قداست دين)
برخي نيز گفته اند كه اگر دين و امور مقدس در عرصه دنيوي مردم وارد شود،دين و تعاليم آن جايگاه قدسي خود را از دست داده، تبديل به امور عرفي و خدشه دار مي شود.
نتيجه، آن كه بايد دين مقدس و تعاليم قدسي آن از محدوده هاي فردي فراتر نرود و در عرصه هاي اجتماعي و حكومتي و معيشتي دخالت نكند چون در غير اين صورت دين از عهده قدسي كردن چنين اموري بر نمي آيد.
تحليل و بررسي:
شايد عده اي بپندارند كه بسياري از فعاليت ها و اعمال انسان كه لازمه زندگي طبيعي و مادي اوست امور عادل و معمولي به حساب مي آيد و از اين جهت با مفهوم و حقيقت قدسي منافات دارد، اما تأمل در نظر دين و احكام شرع نشان مي دهند، حتي اين امور نيز مي توانند كاملا صبغه اي الهي گرفته ديني و قدسي شود و چنان كه امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند:
«كسي كه براي تامين خانواده خويش تلاش مي كند، اجر و پاداش او مانند پاداش مجاهد در راه خداست.»
پس امور مقدس را نبايد تنها در عبادت و نيايش در كليساها و مساجد جستجو كرد.
دليل سوم: نفي تعميم از شئون رهبري سياسي انبياء
يكي ديگر از ادله تفكيك دين از سياست را عدم رهبري سياسي انبياء مي داند.
تحليل و بررسي:
1- نبوت و حكومت غير قابل تلفيق نيستند بلكه قابل جمع و ادغام مي باشند به خصوص كه در دين اسلام ولايت و حكومت منحصر به خداوند است و ولايت پيامبران(ع) ناشي از ولايت الهي است.
2- از ادله متكلمان اسلامي در مورد ضرورت نبوت نيز مي توان دريافت كه هدف مهم رسالت پيامبران تنظيم رابطه اجتماعي و تاسيس حكومتي بر پايه قانون الهي است.
زيرا تعليم و تربيت بدون جهاد و اقامه حدود الهي و تنظيم روابط انساني ميسر نيست به سخن ديگر دستيابي به هدف رسالت كه تامين سعادت و كمال بشري است، بدون حكومت و قانون ممكن نيست.
امام خميني(ره) در اين باره مي فرمايد: (در كتاب حكومت اسلامي)
«ما معتقد به ولايت هستيم و معتقديم پيامبر(ص) بايد خليفه تعيين كند و تعيين هم كرده است. آيا تعيين خليفه براي بيان احكام است، بيان احكام خليفه نمي خواهد، خود آن حضرت بيان احكام مي كرد. همه احكام را در كتاب مي نوشتند و به دست مردم مي دادند تا عمل كنند، اين كه عقلا لازم است خليفه تعيين كند براي حكومت است، ما خليفه مي خواهيم تا اجراي قوانين كند. قانون مجري و رهبر لازم دارد و در همه كشورهاي دنيا اين طور است. جعل قانون به تنهايي فايده ندارد و سعادت بشر را تأمين نمي كند پس از تشريع قانون بايد قوه مجريه اي به وجود آيد. اگر پيامبر اكرم(ص) خليفه تعيين نكند، رسالت خويش را به پايان نرسانده است. ايشان به جهت اهتمام به مسئله حكومت حضرت علي(ع) را به عنوان جانشين معرفي فرمودند. قيام امام حسين(ع) نيز به منظور تشكيل حكومت اسلامي و اجراي احكام الهي صورت گرفت.»
امام خميني(ره) همچنين در اين رابطه فرمودند:
«اسلام را به مردم معرفي كنيد تا نسل جوان تصور نكنند كه آخوندها در گوشه نجف يا در قم دارند احكام حيض و نفاس مي خوانند و كاري به سياست ندارند و بايد ديانت از سياست جدا باشد. اين را كه ديانت بايد از سياست جدا باشد (علماي اسلام در امور اجتماعي و سياسي دخالت نكند) استعمارگران گرفته و شايع كرده اند، اين را بي دين ها مي گويند. مگر زمان پيغمبر(ص) سياست، از ديانت جدا بود؛ مگر در آن دوره عده اي روحاني بودند و عده اي سياستمدار و زمامدار، اين حرف ها را استعمارگران و عمال سياسي آنها درست كرده اند تا دين را از تصرف امور دنيا و از تنظيم جامعه مسلمان بركنار سازند و ضمنا علماي اسلام را از مردم و مبارزان راه آزادي و استقلال جدا كنند، در اين صورت مي توانند بر مردم مسلط شده و ثروت هاي ما را غارت كنند، منظور هم همين است».
دليل چهارم: كناره گيري ائمه از حكومت
يكي از دلايل طرفداران جدايي دين از سياست، عدم تلاش و تمايل و اقدام از سوي ائمه معصومين (ع) مبني بر تشكيل حكومت ديني است، آنها مثلا حضرت علي(ع) را مثال مي زنند (25 سال سكوت).
اولين نكته اي كه بايد گفت اين كه وجود نصوص و روايات متواتره در خصوص انتصابي و الهي بودن حكومت امام معصوم است. لذا نمي توان از بعضي از قطعات و حوادث تاريخي مبني بر اين كه ائمه(ع) بر حسب ظاهر خود را از عرصه حكومت كنار مي كشيدند به عنوان ادله تفكيك دين از سياست ياد كرد.
بنابر اين اگر ما تابع دين پيامبر (ص) و ائمه هدي (ع) هستيم ببينيم كه آن ها در ايام حياتشان چه كردند (صحيفه نور، 1375،ج 20، 350)
دليل پنجم : دين ثابت است ولي نياز هاي انسان تغيير مي كند
بر مبناي اين استدلال دين به دليل ثابت بودن قابليت تطبيق بر نياز هاي متغير بشر را ندارد و راه حل اين است كه دين از دخالت در امور دنيوي بشر از جمله سياست پرهيز كند.
تحليل و بررسي:
در جواب بايد گفت اولاً همه نياز هاي بشري متغير نيستنداصول كلي دين اگر چه ثابت و غير قابل تغييرند در عين حال احكام متغير در بسياري از موارد ناظر به امورجزئي ميباشند.
به هرحال استدلال ياد شده در صورتي است كه از يك سو تمام مقررات و قوانين دين ثابت باشد و از سوي ديگر همه نياز هاي انسان در طول زمان دگرگون شوند (كه اين گونه نيست).
دليل ششم :دين مربوط به آخرت و سياست مربوط به زندگي دنيوي است
اين استدلال بيانگر اين است كه دين به عالم آخرت مربوط مي شود و هدف آن تامين رفاه اجتماعي و اقتصادي انسان نيست
تحليل و بررسي:
مباني انديشه سياسي اسلام در نقد اين نظريه گفته شده است كه ادعاي آن در مورد دين كاملاً اشتباه است : زيرا دين هم به دنيا مرتبط است هم به آخرت.
از سوي ديگر منتقدان اين نظريه معتقدند هيچ استدلال عقلي تامي مبني بر اثبات امتناع دخالت دين در امور سياست و اجتماع وجود ندارد . درثاني اسلام در حوزه سياست و اقتصاد مجموعه كلي از خطوط و خط مشي ها دارد
دليل هفتم: تجارب تلخ تاريخي، زيان هاي تركيب دين و سياست را نشان مي دهد
به عقيده مهدي بازرگان يكي از زيان هاي تركيب دين و سياست، نتايج معكوس و تجربيات تلخي است كه تصرف دين و دولت به دست رهبران شريعت حاصل مي شود.
شواهد تاريخي مورد استناد وي:
1- هزاران سال حاكميت بلا منازع پاپ ها در اروپاي قرون وسطي
2- خلافت خلفاي اموي و عباسي و عثماني كه خود را خليفه رسول خدا(ص) و بعضاً خليفته اله مي دانستند
3- سلطنت صفويان
4- سلطنت قاجاريان
تحلیل و بررسی :
شهيد بهشتي به عنوان يكي از منتقدين اين ديدگاه عنوان مي دارد كه هيچ متدين آگاهي خلافت اموي و عباسي، عثماني و قاجار را از مظاهر حکومت ديني نمي داند . آيا هر كس نام دين بر خود نهاد و قدرت حكومتي را قبضه كرد حكومتش ديني است ؟ حاكم ديني بايد برگزيده معيارهاي ضوابط ديني باشد و راه و رسمي جز دين پيش نگيرد.
منابع:
خميني، روح ا...؛ حکومت اسلامي، تهران، انتشارات موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، 1381.
خميني، روح ا... ؛ ولايت فقيه، تهران: موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)
خميني، روح ا...؛ صحيفه نور، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامي، 1361.
مطهري، مرتضي؛ پيرامون اقلاب اسلامي، قم: جامعه مدرسين،1361 ه.ش.
جوادي آملي، عبداله ؛ شريعت در آينه معرفت ، تهران: مرکز نشر فرهنگي رجاء، 1376 ه.ش.
عميد زنجاني، عباسعلي؛ مباني انديشه سياسي اسلام، تهران: نشر فرهنگ و انديشه اسلامي.
مصباح يزدي، محمد تقي؛ آموزش عقايد، قم: نشر سازمان تبليغات اسلامي، چاپ اول، 1365 ه.ش.
جوادي آملي، عبداله؛ نسبت دين و دنيا، قم: ناشر مرکز اسرا، 1381.
مير، ايرج؛ رابطه دين و سياست، تهران: نشر ني، 1383.
سروش، محمد؛ دين و دولت در انديشه اسلامي، تهران: انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، 1378.
مدرسان گروه معارف اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي اراك؛ دين و سياست (مجموعه مقالات)،اراك : انتشارات نويسنده، چاپ اول، زمستان1382
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد