جولانگاه بی شناسنامه ها...

حمید حیدرپناه::به اعتقاد برخی اهالی رسانه، عصر جدیدی در حوزه ی رسانه ای و اطلاع رسانی در استان ایلام ظهور کرده است، دیرزمانی بود که خبر و اطلاع رسانی در ایلام خلاصه شده بود در اخبار شبکه استانی صداوسیما و هفته نامه هایی که به تناوب فعالیت خود را آغاز نمودند. به موازات گسترش دنیای مجازی و همگانی شدن اینترنت، شاهد تاسیس و رونق خبرگزاری های دولتی در دهه ی 80 بودیم، ایرنا، ایسنا، فارس، مهر و ....

با گسترش خبرگزاری ها، هفته نامه های محلی نه تنها کاملاً از رونق نیفتادند، بلکه این خبرگزاری ها به سبب گستردگی، بروز بودن و پوشش مناسب اخبار مهم استان، بخش زیادی از اخبار هفته نامه ها را تامین می کردند، روالی که تاکنون هم ادامه دارد.

در هر حال گسترش فناوری های ارتباطی جدید به دلیل سرعت بالا در انتشار اخبار، در دسترس بودن و... نه تنها در حوزه ی خبر و اطلاع رسانی تحول ایجاد نمود بلکه در گسترش سایر محصولات فرهنگی مانند کتب ها و مجلات الکترونیکی، نرم افزار ها و... هم موثر بودند. اما با وجود همه ی این ها همچنان رسانه های نوشتاری، کتاب ها و مجلات مخاطبان خاص خود را داشته و کماکان از اقبال عمومی برخوردارند. بسیاری هنوز خواندن کتاب و مجلات را با وجود داشتن نسخه های الکترونیکی، ترجیح می دهند که این امر می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد از جمله عادت به خواندن نوشته از روی کاغذ و ورق زدن های خاطر انگیز و انس نگرفتن با مطالعه ی الکترونیکی، که خیلی ها همچنان خواندن بر روی  کاغذ را بر چشم دوختن به مانیتور ترجیح می دهند.

علیرغم همه ی اینها نگاهی به تحولات پرشتاب عصر فناوری نشان می دهد که مقاومت در برابر برخی تحولات امکان پذیر نیست و به احتمال زیاد به تناوب افزایش هزینه های چاپ، کمبود کاغذ و ... بایستی به زودی شاهد رخت بر بستن حوزه ی نوشتاری مکتوب از زندگی انسانها باشیم. به موازات این تحولات، گسترش روزافزون رسانه های ارتباطی جدید و سهولت دسترسی به اینترنت که حالا از کامپیوترهای خانگی و لپ تاب ها به تبلت های کوچک و گوشی های تلفن همراه هم رسیده است، بر سرعت این اتفاق افزوده است.

انسان های پیشرو در جامعه ی مدرن بایستی خیلی زود خود را با تحولات تطبیق دهند، بنابراین ما هم بایستی خود را مهیای شرایط جدید کنیم، کما اینکه نگاهی به تحولات اطراف می تواند گویای نشانه های این واقعه باشد. رشد روزافزون سایت های خبری در کشور و استان ایلام از نشانه های بارز این مدعاست. در دهه ی هشتاد به غیر از خبرگزاری ها،  شاید یکی از اولین سایت های خبری در استان ایلام سایت «ایلام امروز» بود که کمتر کسی از ایلامی ها وجود داشت که به اینترنت دسترسی داشته و تحولات استان را از طریق این سایت دنبال نکند، خصوصاً کسانی که در خارج از استان حضور داشته و تنها پل ارتباطی خبری شان با ایلام از طریق دنیای مجازی بود. پس از آن شاهد تاسیس چند سایت خبری دیگر از جمله: «ایلام آنلاین»، «ایلام نیوز» و... بودیم و با وجود مخاطبانی که پیدا کردند، اما هیچکدام نتوانستند به اندازه ی «ایلام امروز» موفق باشند، سرعت اطلاع رسانی، بروز بودن و خلاقیت مدیران سایت در  طراحی متناسب فضای بصری سایت، اختصاص بخش های متنوع مانند گزارش تصویری، وبلاگ ها و... از ویژگی های مثبت «ایلام امروز» بوده و هست.

در سال های ابتدایی دهه ی 90 هم شاهد ظهور و رشد روزافزون سایت های دیگری هم بودیم،که برخی بعضاً اداره کنندگان آنها ناشناس بودند و  بساری از آنها هم نتوانستند در این عرصه دوام بیاورند و یا تعطیل یا به حالت نیمه تعطیل در آمدند.

در طی یک سال اخیر با ساماندهی سایت های خبری و شناسنامه دار شدن آنها از سوی وزارت ارشاد، تعدادی از آنها همچنان به فعالیت خود ادامه داده و چه بسا برخی از آنها به فراخور محتوا مورد اقبال عمومی هم قرار گرفته اند: «عصر ایلام»، «غرب آنلاین» ، «ایلام بیدار»، «ایلام پویا»، «آفتاب ایلام» و...

همزمان با تحولات اخیر، علاوه بر سرعت انتشار اخبار و دسترسی آسان، یکی از ویژگی های بارز این سایت ها برقراری رابطه ی دوطرفه بین نویسنده و مخاطب است، که این امر در رسانه های مکتوب مانند روزنامه به این سادگی ها امکان پذیر نیست.

گسترش فرهنگ «کامنت نویسی» یا همان پیام نویسی در ذیل اخبار و نوشته ها، پدیده ای است که شاید بتوان گفت در دو سال اخیر و با ظهور سایت های خبری در استان بیشتر رونق گرفته است که محلی برای اظهار عقاید مخاطبان در خصوص مطلب یا خبر است، که اتفاق خوشایندی است.

البته این پدیده با وجود مزایایی که دارد، خالی از آسیب هم نیست و خود بعضاً موجب مشکلاتی شده است. امروزه بخش نظرات، جولان گاه بی شناسنامه ها شده و محلی برای بیان راحت و بی پرده ی عقاید بدون سانسور و به دلیل ناشناس بودن هویت، محلی برای بیان حرف هایی است که شاید در حالت عادی نگارنده ی آن با مشخص بودن هویتش حاضر به بیان آنها نباشد، نظراتی که در مواقعی تبدیل به اهانت و تمسخر و گاهی محلی برای افشاگری های بی محابا می باشد.

البته هنوز هم بسیاری به واقعی بودن این نظرات و بیان آنها از سوی مخاطبان به دیده ی تردید می نگرند، که این امر ناشی از مواردی است مانند اینکه در برخی از مطالب مشاهده می شود که به محض بروز رسانی در یک ساعت خاص، چند دقیقه پس از آن شاهد ثبت نظرات متعدد و پی در پی هستیم که این امر هر بیننده ای را به شک وا می دارد که واقعاً مخاطبانی که این نظرات را درج نموده اند چه میزان آنلاین بوده اند که به محض درج مطلب، خیلی زود آن را خوانده و در سریع ترین زمان ممکن نظرات خود را درج کرده اند!!!!

 که در این موارد انگشت اتهام به سوی گردانندگان سایت کشیده می شود که می خواهند از این طریق میزان مخاطبان بالای خود را به رخ بکشند یا نوشته شدن چندین نظر که به لحاظ محتوایی هم سو و هم جهت هستند در نزدیک ترین زمان های ممکن و به فاصله ی چند دقیقه با اسامی مختلف و...

در هر حال قضاوت صحیح در مورد این ابهامات کار دشواری است، خصوصاً با شناختی که از مدیران سایت های مختلف در استان وجود دارد، شاید برخی از این استدلال ها درست نباشد، اما اثبات عکس آن هم دشوار است. از طرفی اگر واقعاً سرعت مطالعه ی مخاطبان و تمایل آنها به بیان عقایدشان درست باشد این اتفاق جای امیدواری دارد.

البته این پدیده موجب مشکلات بسیاری برای گردانندگان سایت های هم شده، صرف کردن ساعات زیادی جهت خواندن کامل و دقیق نظرات و تصمیم در مورد درج یا سانسور کردن برخی از آنها و از همه مهم تر عواقبی که درج برخی نظرات می تواند برای آنها داشته باشد از معضلاتی است که در سالهای اخیر موجب فیلتر شدن برخی از سایت های خبری مهم کشور صرفاً به خاطر درج نظرات توهین آمیز مخاطبان شده است.

در هر حال تا هنگامی که شاهد درج نظرات بدون مشخص بودن هویت نویسندگان باشیم، قضاوت درست در این مورد امکان پذیر نیست. یکی از آسیب های دیگر این نظرات، جاافتادن این فرهنگ است که کامنت نوشتن بایستی مخفیانه و بدون هویت باشد و شاید موجب ایجاد حس بدبینی در بین مخاطبان به این فضا شده است که موجب شده درج نظراتی که هیچ نقد یا صحبت غیرمتعارفی در آنها نیست، از سوی مخاطبان هم بدون نام و نشان باشد.

با وجود همه ی این ها، کامنت نویسی می تواند یک فرصت باشد، به شرطی که تبدیل به چالش نشود، که متاسفانه در حال حاضر بیشتر تبدیل به چالش شده است. هر نویسنده ای دوست دارد در خصوص مباحثی که مطرح کرده و پیام هایی که منتقل نموده، نقدها،  نظرات و اظهارات دیگران را هم ببیند و بشنود، نویسنده ای که نظرات مخاطبان را مشاهده کند، دلگرم تر شده و مطمئن می شود که حرف هایش خوانده و به پیام هایش توجه می شود، که این اتفاق می تواند بهترین هدیه برای هر نویسنده ای باشد، به شرطی که نظرات خالی از غرض ورزی و تسویه حساب یا بعضاً تمسخرآمیز باشد. بنابراین برای تبدیل این چالش به فرصت چه باید کرد؟

به نظر می رسد یکی از مهمترین راهکارها این است که نویسندگان و همکاران عرصه ی خبر و اطلاع رسانی در این حیطه با جدیت و حساسیت بیشتری ورود و حضور موثرتری داشته باشند. اهالی قلم و صاحبنظران ضمن خواندن مطالب و یادداشت های همکاران، نقدهای عالمانه و نظرات سازنده ی خود را با اسم و هویت واقعی درج کنند و به نوعی راهنمای همدیگر باشند که این امر می تواند متقابلاً از سوی نویسنده در خصوص نوشته های نظردهنده هم صورت بگیرد و به تناوب این اتفاق به فرهنگی در عرصه ی خبری و نوشتاری استان تبدیل شود و این تبادلات سازنده محلی برای گسترش، پیشرفت و اعتلای رسانه ها در استان شود. در حال حاضر بسیاری از مخاطبان هنوز آن طور که باید به اهمیت بخش نظرات در فضای مجازی پی نبرده اند و هنوز بسیاری این فضا را به دلایلی که ذکر شد فضایی نامتناسب و مسموم می پندارند و حتی الامکان از ورود به این بخش خودداری می کنند که  با گسترش فرهنگ صحیح کامنت نویسی و  ورود افراد با شناسنامه و با هویت واقعی در این فضا، می توان ضمن تبدیل این فضا به فضایی سالم و سازنده، موجب ترد افراد بی شناسنامه و بعضاً اهانت گر از این بخش شد.   

امید است که در آینده ی نزدیک شاهد تحولات مثبتی در این عرصه باشیم.

*دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی