به گزارش ایلام بیدار ، آن روز که نسیم نور زمین را از عطر میلاد تو آکند و فرشتگان بال در بال مقدم منوّرت را گل‌باران کردند. آسمان آیینه‌بندان عشق بود و زمین زیر چتر خورشیدی انتظار به آغوش کشیدن مردی از تبار محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم بی‌قرار و پرتپش شده بود. آن روزِ تاریخی، مدینه موّاج از شفافی عشق بود و سرانجام آسمان نورافشانی شد. لحظه‌ها بر قدوم تو سجده گذاشتند و ثانیه‌ها عطشناک تا اوج آسمان فواره کشیدند. میلاد خجسته حجت حق، حضرت امام رضا علیه‌السلام بر همه رهروان راستین آن امام مبارک باد.
تولّد
ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام هشتمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت است. بنا بر نقل‌های تاریخی سال تولد آن امام همام 148 ق است و چنان که مشهور است روز میلاد وی یازدهم ذیقعده است. کنیه حضرت «ابوالحسن» است و چون حضرت امیر علیه‌السلام «ابوالحسن» خوانده می‌شود، حضرت رضا علیه‌السلام به ابوالحسنِ ثانی معروف شده است مشهورترینِ لقب‌های وی «رضا» است.(1)
پدر و مادر
امام رضا علیه‌السلام همچون بقیه امامان معصوم علیهم‌السلام دارای پدری صالح و بزرگوار هستند و در دامن بهترینِ مادران زمان خود پرورش پیدا کردند. پدر آن حضرت امام موسی کاظم علیه‌السلام و مادر ایشان «نجمه» است.(2)
خلفای معاصر حضرت
طبق نقل مورخان، مدت امامت حضرت امام رضا بیست سال بوده که ده سال آن معاصر با خلافت هارون‌الرشید، پنج سال معاصر با خلافت محمدامین و پنج سال آخر نیز هم عصر با خلافت عبداللّه مأمون بود. امام تا آغاز خلافت مأمون در زادگاه خود در شهر مقدس مدینه اقامت داشت؛ ولی مأمون پس از رسیدن به حکومت، حضرت را به خراسان فراخواند و آن حضرت سال‌های پایان عمر خویش را در خراسان سپری کردند.(3)
امام در عصر هارون‌الرشید
اگرچه در زمان هارون‌الرشید اختناق و استبداد حاکم بود بااین‌حال دوران آزادی نسبی و فعالیت‌های فرهنگی و علمی امام رضا علیه‌السلام به شمار می‌رود؛ زیرا در این مدّت (ده سال) هارون به‌صورت آشکار متعرض امام نشد و امام موفق به ترتیب شاگردانی در علوم و معارف اسلامی گردید. شاید عدم تعرض هارون به سبب نگرانی وی از تکرار عواقب قتل امام موسی‌بن‌جعفر بوده است؛ چراکه وی سعی داشت خود را از این جنایت تبرئه کند و از آن جا که امام از این سیاست آگاه بودند بی‌باکانه افشاگری می‌کردند و مردم را آگاه می‌کردند.(4)
امام در عصر امین
امین و مأمون فرزندان هارون‌الرشید ولی از دو مادر بودند. هارون در زمان خلافت خود از مردم برای امین به‌عنوان ولی عهد خود بیعت گرفت و مأمون را نیز ولی عهد دوم قرارداد. در دوران حکومت امین و سال‌هایی که بین مرگ هارون و حکومت مأمون گذشت، برخوردی میان امام و مأموران حکومت عباسّی در تاریخ به چشم نمی‌خورد و پیداست که دستگاه خلافت بنی‌عباس در این سال‌های کوتاه که گرفتار اختلاف داخلی و مناقشات امین و مأمون و خلع مأمون از ولایتعهدی و واگذاری آن به موسی فرزند امین بود، فرصت کمتری برای اذیت و آزار علویان و خصوصاً امام رضا علیه‌السلام یافت و ما می‌توانیم این سال‌ها (193 - 198) را ایام فعالیت نسبی امام و فرصت مناسبی برای فعالیت‌های فرهنگی آن حضرت بدانیم.(5)
امام در عصر مأمون
با شروع خلافت مأمون فصلی تازه در زندگانی امام رضا علیه‌السلام آغاز می‌شود؛ سال‌هایی که با اندوه و ناملایمات بسیار برای آن امام همراه بود. مأمون به تشیّع اظهار علاقه می‌کرد و گردانندگان دستگاه خلافتش هم غالباً ایرانیانی بودند که نسبت به آل علی و امامان شیعه علاقه و محبّتی خاص داشتند؛ لذا نمی‌توانست همچون پدران ظالم خود هارون و منصور امام را به زندان بیفکند و مورد شکنجه و آزار قرار دهد. ازاین‌رو چاره تازه‌ای اندیشید و امام را به مرو آورد تا با طرح دوستی منافقانه با آن حضرت، افزون بر استفاده از موقعیّت علمی و اجتماعی ایشان، فعالیت‌های حضرت را زیر نظر بگیرد و نیز با برپایی مناظره‌های علمی مختلف سعی داشت شخصیّت محبوب علمی و موقعیّت والای اجتماعی حضرت را بی‌رنگ سازد که در هر بار جز رسوایی طَرفی نبست.(6)
کلام رهبر معظم انقلاب
مقام معظم رهبری عشق راستین و علاقه قلبی خویش را درباره بارگاه ملکوتی امام رضا این چنین توصیف کرده‌اند: «آستان قدس رضوی مصاف فرشتگان و کرّوبیان و قبله اهل‌دل و ملجأ مؤمنان صادق است. امروز به برکت طلوع خورشید انقلاب اسلامی پایگاه بلند اندیشه اسلام و پرچم معارف قرآن نیز هست».(7)
توسّل به امام
خداوندا، درود بی حدّ و سلام بی حصر خود را بر مولایم علی بن موسی‌الرضا فرست؛ کسی که برای عدالت قیام کرد و مردم را به‌سوی تو می‌خواند؛ همو که دارای صفاتی نیکو بود و پیشوای نیکوان شد. پاک‌سیرتی که حجّت و خلیفه تو در میان مردم بود. خدایا، به مدد محبّت و عشق به این بزرگوار به تو تقرّب می‌جویم. از دشمنانش بیزارم و دوست محبّان ایشانم. پس ای خدا، به سبب ایشان خیر دنیا و آخرت را به ما روزی فرما و شرّ دنیا و آخرت و هراس رستاخیز را از ما دور گردان.
شوق پرواز
امروز از فراز گلدسته‌های طلایی‌ات به آسمان می‌رسیم و بر ایوان مهربانت سفره‌های تضرع می‌گسترانیم. دست‌های پر التماس، تو را می‌خواند و تو چشم‌های مشتاق را می‌شناسی و هنوز نگاه عاشقانت به وسعت تاریخ آمدنت؛ پر از طراوت مانده است دوباره یازده ذیقعده است و به یمن میلاد سبزت رواق چشم ما به اشک شوق مزین شده است امشب از حرم تو که دری به بهشت خدا دارد، شوق پرواز دارم. امشب دیدار بوسه‌های پیشانی بر ضریح تو تماشایی است و ببین شیفتگانت چگونه در رواق‌های نور شب را به صبح می‌رسانند و پر شوق تو را می‌خوانند که تو تا ابد در قلب‌ها، پر تپش می‌تپی.
ورود حضرت رضا علیه‌السلام به قم
وقتی که حضرت رضا به دستور مأمون ناگزیر به ترک مدینه شده، به‌سوی خراسان حرکت کردند، از راه بصره به بغداد و از آن جا به‌سوی قم روانه شدند. اهالی قم استقبال باشکوهی ازایشان کردند. بسیاری آن حضرت را به منزل خود دعوت کردند، اما حضرت فرمودند: «شتر من هر جا توقف کرد همان جا می‌روم» سرانجام شتر حضرت به در خانه مرد صالحی توقّف کرد که شب در خواب‌دیده بود امام هشتم مهمان او شده‌اند اکنون آن خانه به نام مدرسه «رضویّه» در خیابان آذر قم معروف است.(8)
جدایی چرا؟
یکی از یاران حضرت می‌گوید: با حضرت در سفر خراسان همراه بودم. یک روز آن حضرت را به‌رسم مهمانی بر طعامی فراخواندند. او تمام خدمت کاران خود را از سیاه‌وسفید گرد آن سفره گسترده جمع کرد. به امام نزدیک شدم و گفتم: فدایت شوم بهتر بود سفره آنها را جدا می‌فرمودید. در پاسخم فرمودند: «این سخن را مگو. همانا خدای تبارک‌وتعالی که خدای همه ماست یکی است. همه از یک مادریم و آدم ابوالبشر پدر مشترک همه ماست و کیفر و پاداش هم به اعمال تعلّق خواهد گرفت؛ بنابراین جدایی چرا؟»(9)
دانش بی‌کران
دانشمندان معاصر با حضرت رضا علیه‌السلام بر فراوانی دانش و بینش وی و نیرومندی‌اش در استدلال و برتری جنابش در گفت‌وگوها و مناظرات علمی گواهی داده‌اند؛ تا جایی که محمد بن عیسی یقطینی اظهار داشت: «وقتی مردم، در مسئله امامت امام رضا علیه‌السلام اختلاف پیدا کردند من که مسئول جمع‌آوری پرسش‌های مردم و پاسخ‌های آن حضرت بودم، پانزده هزار مسئله گرد آوردم که از حضرت سؤال شده بود و وی به تک‌تک آنها پاسخ فرموده بودند».(10)
ترسیم بهشت زمینی
در دین مقدس اسلام بر حفظ حقوق برادران دینی و تکریم شخصیّت و مقام آنان سفارش بسیار شده است. ائمه ما در توصیه‌های اخلاقی خویش بر این مسئله تأکید کرده‌اند؛ از جمله امام رضا علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: «از حقوقی که هر مؤمن نسبت به برادر دینی خود دارد این است که از صمیم قلب او را دوست بدارد و از نظر مالی به او کمک و مواسات نماید و اگر کسی به او ظلم کرد او را یاری کند... شخص باایمان هرگز به برادر دینی خود ستم نمی‌کند، او را فریب نمی‌دهد، به او خیانت نمی‌کند، غیبت او را روا نمی‌دارد، به او دروغ نمی‌گوید. کسی که به برادر دینی خود لباسی هدیه دهد خداوند از لباس‌های بهشتی به او خواهد داد و کسی که برای رضای خدا به آنها قرض بدهد در پیشگاه خدا ثواب صدقه خواهد داشت. هرکسی اندوه برادر دینی خود را برطرف سازد خداوند غمی از غم‌های آخرتش را خواهد زدود».(11)
کرامات حضرت
شیخ طبرسی می‌گوید: «آنچه مردم پس از شهادت وی تا زمان ما از برکت مشهد مقدس آن حضرت و علامات و عجائبی که مشاهده کرده‌اند و موافق و مخالف بدان تصدیق نمودند از حد شمارش خارج است. در این مشهد مقدس کور مادرزاد و دیگر مریضان شفا یافتند و دعاها مستجاب و حاجت‌ها برآورده شده که بسیاری از اینها را خود مشاهده کردیم و نسبت به آن علم یقینی که شک در آن راه نیابد پیدا نمودیم». شیخ حر عاملی هم می‌گوید: «من هم مثل شیخ طبرسی بسیاری از این معجزه‌ها را مشاهده کردم و یقین برای من حاصل شد، همان گونه که برای او یقین حاصل شده بود و در مدت مجاورت من در مشهد مقدس که 26 سال می‌شود دراین‌خصوص چیزهایی شنیدم که از شمارش گذشته و در خاطر ندارم».(12)
بوسیدن ضریح
قرآن مجید ساختن مسجد و بنای بارگاه را بر مزار مردان خدا جائز دانسته است و شاهد آن ساختن مسجد بر سر قبر اصحاب‌کهف است و نیز در قرآن می‌خوانیم که حضرت یعقوب پیراهن یوسف را به چشم نابینای خود مالید و دیدگانش شفا یافت. گرچه پیراهن چیزی جز پارچه نیست؛ اما چون مدتی ملازم و همنشین بدن مطهر یوسف علیه‌السلام بود. دارای این اثر شفابخش شده بود.
پیامبر اکرم هنگامی که در سرزمین منا سر مبارک خود را به‌قصد تقصیر پس از فریضه حج می‌تراشیدند اصحاب، موی حضرت را برای تبرّک می‌بردند. پس بوسیدن ضریح ائمه فقط و فقط از سر احترام نهادن به حجت خدا و امام معصوم است. همان گونه که مسلمانان جلد قرآن کریم را، چون کلام خدا روی آن نوشته شده و از مجاورت قرآن و کلماتش قداستی خاص پیدا کرده است می‌بوسند. اینک، عاشقان و دوستان اهل‌بیت علیهم‌السلام وقتی به زیارت مولایشان امام رضا می‌روند گرد ضریح حضرتش پروانه‌وار می‌چرخند و از آن بوسه‌ها برمی‌دارند و دست تبرّک بدان می‌کشند(13)
مقام امام در کلام امام رضا علیه‌السلام
آنچه سبب محبت و عشق و اطاعت می‌شود معرفت و شناخت مقام محبوب و معشوق است. به همین دلیل است که گفته‌اند:
آنچه شیفتگان ائمه را حیران خودکرده آشنایی با مقام والا و ملکوتی آنهاست و این که درس معرفت و امام‌شناسی را از امام رضا علیه‌السلام آموخته‌اند که فرمودند: «امامت منزلتش والاتر، شأنش بزرگ‌تر، مقامش عالی‌تر، مرتبه‌اش بلندتر و ژرفایش عمیق‌تر از آن است که عقل‌ها به آن برسد و اندیشه‌ها آن را دریابند. امام همانند خورشید فروزانی است که خود در کرانه افق و دور از دسترس و چشم‌انداز است و نورش سراسر هستی را فراگرفته است. امام همان ماه تابان چراغ فروزان، نور درخشان و ستاره رهنما در ظلمت شب‌ها برای رهگذر شهرها و کویرها و گرداب بر تلاطم دریاهاست».(14)
جلسات مناظره
مأمون با دعوت از صاحب‌نظران و دانشمندان مذاهب و فرقه‌های مختلف، جلسات مناظره تشکیل داد تا شاید بتواند چهره مقدس امام علیه‌السلام را خدشه‌دار کرده، باعث کاهش محبوبیّت حضرت در جامعه شود. امام علیه‌السلام با هر یک از دانشمندان، با زبان خود و از کتاب خود آنان، بر بطلان نظریه آنها و حقانیّت اسلام و صداقت حضرت رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم استدلال نمود. تا آنان که همگان در برابر حضرت سر تعظیم فرو آورده، بر بطلان نظریه خویش و صحّت سخنان امام رضا علیه‌السلام اعتراف نمودند و بعضی همانند عمران صائبی که مشرک و در علم کلام و فنّ خطابه متبحّر و متخصّص بود به حقانیّت اسلام اعتراف می‌کردند و در همان مجلس اسلام می‌آوردند.(15)
حاجت‌روا
در کتاب عیون اخبار الرضا آمده است: مردی از اهالی بلخ همراه غلام خود به زیارت مرقد شریف حضرت رضا به مشهد آمدند. هر دو مشغول نماز شدند و بعد از نماز به سجده رفتند و سجده را طول دادند. مرد بلخی قبل از غلامش سر از سجده برداشت و غلام خود را به حضور طلبید غلام بی‌درنگ سر از سجده برداشت و به حضور او آمد. مرد بلخی گفت: آزادت کردم و فلان کنیز را آزاد کردم و به ازدواج تو در آوردم و خودم ضامن مهریه‌اش شدم و فلان مزرعه را وقف شما و فرزندانتان نمودم و این امام رضا را بر این موضوع گواه می‌گیرم. غلام با شنیدن این سخنان به‌شدت گریه کرد و گفت: سوگند به خدا و این امام والامقام من در سجده همین امر را از امام و آقایم خواستم و اینک حاجت‌روا شدم.(16)
مهربانْ میزبانان ایرانی
به ایران که رسیدید شوروشوق مردم را به یُمن آمدنت دیدید. مردم همه کوچه‌های دلشان را به نور مهر و محبتت چراغانی کرده بودند. بوی عطر و صفا از خانه‌های بی غش دلشان همه‌جا را عطرآگین کرده بود. آری، با اشک شوق مسیر ورودت را آب‌زده بودند و بیرق‌های «دسته‌گل‌محمدی به شهر ما خوش آمدید» را به درودیوار نصب‌کرده بودند تا آن که نگار خود را که بوی گل محمدی می‌داد در آغوش بگیرند. با رسیدنت به محل انتظار رایحه و بوی دل‌انگیز صلوات بود که به مشام ملک و ملکوت می‌رسید و توی عزیز و دوست‌داشتنی قدم بر چشمان میزبانان ایرانی‌ات گذاشتی قدمی که تا ابد کوفیان بی‌وفا را شرمنده مهمانان دعوت شده خود کرد.
تواضع امام
شخصی به‌قصد دیدار امام رضا علیه‌السلام مسیر طولانی ای را طی کرد. صبح زود به مقصد رسید. با خود گفت: به حمام بروم و غبار سفر از تن بشویم و پاک و مطهر به زیارت امام بروم. لحظاتی در آن جا درنگ کرد. شخصی آن جا بود. از او خواست که در شستن بدن به او کمک کند. بعضی از مردم که وارد حمام می‌شدند احترام عجیبی به او می‌نهادند و اظهار ارادت و ادب می‌نمودند. مرد مسافر اندک‌اندک امام را شناخت به‌سرعت کنار کشید و به‌شدت شرمنده شد و عذرخواهی کرد. اما امام رضا به او دلداری دادند و همچنان مشغول کار خود شدند و فرمودند: «شما این همه راه را با پای پیاده برای زیارت ما آمدی من هم این جا منتظرت بودم!»(17)
آگاهی امام از احوال ما
وقتی در آینه روایات می‌نگریم رابطه ائمه اطهار علیه‌السلام با پیروانش را بسیار صمیمی و عاشقانه می‌یابیم. آن بزرگواران همیشه نظر لطف و محبّت به پیروان خود دارند. امام رضا علیه‌السلام این پیوند الهی را چنین بیان می‌فرماید: «امام مهربان دوست، امین و دل‌سوز امت است و همانند مادری است که عاشقانه به خردسال خود عشق می‌ورزد».(18)
بوی خوش استغفار
حضرت رضا علیه‌السلام از پدران خود از حضرت علی علیه‌السلام روایت کرده است که فرمود: «خود را به بوی خوش استغفار و توبه معطر کنید تا بوی بد گناه شما را رسوا نکند».(19)
روی خوش
در فرهنگ شکوهمند اسلام بر اخلاق نیکو و برخورد شایسته با مردمان سفارش شده است. امام رضا در این باره می‌فرمایند: «آن‌هایی که نمی‌توانند مردم را با دارایی خود راضی کنند، پس بکوشد تا با روی خوش و خوی نیکو آنان را خشنود سازند».(20)
در امان بودن از پشیمانی
راز دورماندن از پشیمانی را در جمله‌ای حکیمانه این چنین می‌فرمایند: «تدبیر و اندیشه قبل از انجام کار شما را از پشیمانی حفظ می‌کند».(21)
توکّل
حضرت رضا علیه‌السلام در مورد بی‌نیازترین مردم می‌فرمایند: «کسی که بخواهد بی‌نیازترین مردم باشد باید به آنچه نزد خداوند است اطمینان داشته باشد».(22)
طول عمر و افزایش روزی
امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام در اهمیّت صله‌رحم می‌فرمایند: «کسی که بخواهد عمرش طولانی و روزی‌اش افزون شود، صله‌رحم کند». (23)
امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام در اهمیّت صله‌رحم می‌فرمایند: «کسی که بخواهد عمرش طولانی و روزی‌اش افزون شود، صله‌رحم کند». (23)
پی نوشت:
امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام در اهمیّت صله‌رحم می‌فرمایند: «کسی که بخواهد عمرش طولانی و روزی‌اش افزون شود، صله‌رحم کند». (23)
1. علامه مجلسی، زندگی چهارده معصوم، صص 928 - 929 (اقتباس).
2. ر.ک: علامه مجلسی، پیشین، ص927.
3. مهدی پیشوایی. سیره پیشوایان، قم، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق علیه السلام، 1378 ه ش، ص468.
4. ر.ک: سیره پیشوایان، ص468 (با کمی تغییر).
5. همان، ص472.
6. ر.ک: سیره پیشوایان، ص476 (با کمی تغییر).
7. محسن قرائتی، در رواق نور، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص5.
8. محمد محمدی استهارودی. داستان دوستان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، 1373، ج4، ص207.
9. محسن قرائتی، در رواق نور، ص25 (با کمی تغییر).
10. سرچشمه های نور امام رضا علیه السلام، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی 1368، ص92.
11. بحارالانوار، ج74، ص333.
12. حاج شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص508 انتشارات اسوه (وابسته به سازمان حج و اوقاف و امور خیریه)، با کمی تغییر.
13. در رواق نور، صص16 - 19 (با کمی تغییر).
14. سید محمود حسینی قزوینی، در حریم طوس، قم، انتشارات حاذق، 1416، ص234.
15. در حریم طوس، ص206.
16. داستان دوستان، ج3، ص249.
17. در رواق نور، ص27 (با کمی تغییر).
18. حسینی قزوینی سید محمد، در حریم طوس، ص247 (با کمی تغییر).
19. حاج شیخ حسن کافی، امام رضا علیه السلام اسوه صراط مستقیم، شرکت انتشارات میقات، ص383.
20. حسین حائری، هشتاد و هشت کلام امام حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام، چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص43.
21. همان، ص64.
22. همان، ص30.
23. حسین حائری، هشتاد و هشت کلام امام حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام، چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ص32.
24. محمد مطهر، گلواژه، قم، نشر الهادی، بهمن 69، ج2، ص201.
25. احمد احمدی بیرجندی و سید علی تقوی زاده مدایح رضوی در شعر فارسی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ص255.
26. همان، ص250.
27. احمد احمدی بیرجندی و سید علی تقوی زاده مدایح رضوی در شعر فارسی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ص227.
28. همان، ص226.
امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام در اهمیّت صله‌رحم می‌فرمایند: «کسی که بخواهد عمرش طولانی و روزی‌اش افزون شود، صله‌رحم کند». (23)
انتهای پیام/ر
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد