استفاده روز افزون اينترنت و زندگي در فضاي مجازي به مدت طولاني چه در منزل و چه در محل كار، نوعي وابستگي كاذب به اينترنت را براي كاربر به ارمغان مي آورد كه منجر به ظهور معضلي به نام اعتياد اينترنتي مي شود. اعتياد اينترنتي علاوه بر اينكه كاربر را دچار انواع اختلالات روحي و جسمي مي كند، مي تواند فرد را در معرض تهديد انواع آسيب هاي اجتماعي نظير روابط جنسي نامشروع، اعتياد به مواد افيوني، جاسوسي، اخاذي و... قرار دهد.
از آنجايي كه امروزه فضاي مجازي جولانگاهي براي شبكه هاي بين المللي و باندهاي جهاني مواد افيوني شده است اين امر مي تواند بيش از پيش حيات جوامع انساني را در معرض تهديد جدي قرار دهد.
با توجه به اينكه اعتياد اينترنتي به عنوان يك پديده اجتماعي، كاربران را دچار آسيب هاي فردي و اجتماعي كرده است، ضرورت داشت تا در اين نوشتار ماهيت اعتياد اينترنتي و زمينه به وجود آمدن اين پديده براي در معرض قرار دادن كاربران اينترنتي در تهديد به اعتياد اينترنتي مواد مخدر به عنوان يك تهديد جهاني مورد بررسي قرار گيرد.
پديده اي به نام اعتياد اينترنتي
لفظ اعتياد بيشتر تداعي گر اعتيادهاي سنتي همچون اعتياد به الكل، ترياك، نيكوتين و... است. اما اعتياد از طريق اينترنت، وجه جديدي از اعتيادهاست.گسترش رايانه هاي شخصي و افزايش اتصال به اينترنت در خانه و محل كار منجر به ظهور معضلي به نام اعتياد اينترنتي شده است. به طوري كه در پي استفاده روزافزون كاربران از اينترنت و زندگي در فضاي مجازي به مدت طولاني، نوعي وابستگي كاذب به آن پيدا كرده كه ديگر رهايي از آن امري دشوار است.
اعتياد اينترنتي شامل اعتياد به اتاق هاي گپ زني، هرزه نگاري، قمار آن لاين و خريدهاي اينترنتي مي شود كه همچون ديگر اعتيادها، اين نوع، فرد معتاد را از خانواده و اطرافيانش منزوي مي سازد. به طوري كه مي تواند موجب تخريب سلامت، روابط، احساسات و نهايتاً روح و روان فرد شود.
به اعتقاد برخي از روانشناسان، زياده روي در استفاده از اينترنت، مي تواند براي سلامت فكري و فيزيكي كاربر خطرناك باشد به گونه اي كه كاركرد انطباقي شخصي را مختل مي كند. گروهي ديگر از روانشناسان معتقدند كه لذتي كه به خاطر استفاده از اينترنت به فرد دست مي دهد به هيچ وجه قابل مقايسه با لذت حاصل از كوكائين و يا هر نوع ماده مخدره ديگري نيست.
به هر حال با رشد فراگير اينترنت در زندگي بشري كه همه نوع نياز كاربر (اعم از نيازهاي اجتماعي، عاطفي، معرفتي، جنسي و...) را تأمين مي كند، يك نوع وابستگي بيش از اندازه به اينترنت براي كاربر ايجاد مي كند كه منجر به جدايي زندگي واقعي از دنياي مجازي مي گردد. بر اين اساس اعتياد اينترنتي به عنوان پديده اي نوظهور از سه ويژگي برخوردار است:
1- اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي وسواسي است كه برخي ويژگي هاي آن مشابه شرايط آسيب شناسانه است. در واقع زماني مي توان گفت كه فرد دچار اعتياد به اينترنت شده است كه داراي علايم خستگي زودرس، تنهايي و افسردگي و غيره باشد.
2- اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي رواني است. از اين ديدگاه، زمينه تحقيق جديدي تحت عنوان روان درماني اينترنتي ظهور كرده است. اين ديدگاه، معتادان اينترنتي را به عنوان بيمار مي بينند.
3- اعتياد اينترنتي نوعي مشكل رفتاري است. دليل اين مسئله نيز، وجود يك رابطه قوي بين اعتياد اينترنتي و وابستگي شيميايي است.مطالعات نشان داده است كه افرادي كه مشكلات وابستگي شيميايي دارند در هفته وقت بيشتري را صرف اينترنت مي كنند تا كاربران وابسته غيرشيميايي. با توجه به ويژگي هاي اعتياد اينترنتي اين واقعيت درك مي شود كه هنگامي كه زندگي واقعي فرد از زندگي مجازي او جدا مي شود اين مسئله وي را با مشكل مواجه مي سازد. زماني كه فرد آنچه را كه نياز دارد در دنياي واقعي ميسر نمي شود، به شكلي ناخودآگاه به دنياي مجازي روي مي آورد تا جايگاهي براي جبران نداشته هايش باشد و به حق بايد گفت فضاي مجازي اين كمبود را براي افراد جبران كرده است. اعتياد به فضاي مجازي همانند ديگر اعتيادها جدي است اما از آنجا كه علايم خاصي را دارد، شايد سال ها آشكار نشود حتي فرد معتاد نيز به آن پي نبرد.
به هر حال بايد گفت شايد هميشه وابستگي بيش از حد به اينترنت مشكل ساز نباشد، اما هنگامي كه فرد رابطه خود را با واقعيت از دست دهد و در واقع ميزان و مدت زندگي او در فضاي خيالي مجازي به مراتب بيشتر از حضور در جهان واقعي باشد آن جاست كه بايد اين اعتياد را جدي قلمداد كرد و چون ساير اعتيادها به درمان آن پرداخت.
علايم اعتياد اينترنتي
مانند تمامي انواع اعتيادهاي ديگر، اعتياد اينترنتي نوعي اختلال و بي نظمي رواني : اجتماعي با مشخصه هايي چون عمل (نياز به افزايش زمان لازم براي كسب مطلوبيت برابر با زمان هاي اوليه استفاده)، علايم كناره گيري (به ويژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بي حوصلگي)، اختلالات عاطفي (افسردگي، تندخويي، بدخلقي) و از هم گسيختگي روابط و مناسبات اجتماعي (كاهش و يا فقدان روابط اجتماعي به لحاظ كمي و كيفي) است.
علائم اختلال حاصل از به كارگيري بيش از حد اينترنت عبارتند از: مشكلات ميان فردي و يا مشكلات در هنگام كار يا مطالعه، ناديده گرفتن مسئوليت هايي مربوط به دوستان، خانواده، كار و يا مسئوليت هاي فردي، تغيير در سبك زندگي به منظور گذران وقت بيشتر با اينترنت، كاهش فعاليت فيزيكي و بي توجهي به سلامت مشخصي و بي خوابي.
انواع اعتيادهاي اينترنتي
اعتياد اينترنتي اصطلاح وسيعي است كه تنوع گسترده اي از رفتارها و مشكلات مربوط به كنترل وسواس و انگيزش را در بر مي گيرد. اعتياد اينترنتي چندين گونه دارد كه پنج نوع آن شايع ترين است: اعتياد به سايبر سكس، اعتياد به روابط سايبري، اعتياد به خريد و تجارت و مزايده، اعتياد به بازي هاي رايانه اي، اعتياد به ولگردي اينترنتي.
معتاد اينترنتي در هر كدام از اين اعتيادها در پي تأمين يكي از نيازهاي عاطفي و جسمي بنيادين خويش است.
اعتياد اينترنتي و تهديد مواد افيوني
از آنجايي كه معتادان اينترنتي در پي گريزگاه يا پناهگاهي براي دوري از واقعيتند تا بدين وسيله دنياي خود را در فضاي مجازي پر كنند، اين مسئله باعث شده تا باندهاي بين المللي قاچاق مواد مخدر، جهت توزيع هدفمند مواد افيوني از اين شبكه جهاني نهايت استفاده را ببرند. به طوري كه قاچاق مواد مخدر در اينترنت در كنار جرايمي مانند جاسوسي، اخاذي، دستكاري در بورس و...از جمله مواردي است كه به گفته يكي از مشاوران خزانه داري آمريكا از بعد كشوري و منطقه اي خارج شده و جنبه بين المللي به خود گرفته است.
قاچاقچيان با بهره گيري از فضاي سايبري سعي دارند تا قبح ذاتي را كه از مواد مخدر در افكار عمومي مردم نقش بسته است از بين ببرند و براي رسيدن به اين هدف سعي مي كنند تا مواد مخدر را همانند يك كالاي عادي براي مردم و به خصوص جوانان به تصوير بكشند. بنابراين آنها در سايت هاي مختلف به آموزش تهيه و روش استعمال مواد مخدر مي پردازند. همچنين در اين سايت ها تمامي مواد مخدر را قرار مي دهند. اما آنچه مهم است اين است كه معتاد اينترنتي به دليل ارتباط كاملاً مستقيم و بي واسطه با موضوع مواد مخدر و همچنين فراواني سايت هاي متعلق به موادمخدر و جذاب نشان دادن مصرف مواد مخدر از سوي قاچاقچيان بين المللي، هميشه در معرض خطر گرايش به مصرف اين مواد افيوني قرار دارد. به طوري كه مي توان گفت اعتياد اينترنتي تهديدي جدي براي جوانان جهت تمايل براي مصرف مواد افيوني است چرا كه سايت هاي مختلف متعلق به قاچاقچيان بين المللي به نحو زيركانه اي مصرف مواد مخدر را در اينترنت فرهنگ سازي كرده اند كه در نظر اول اين چنين القا مي شود كه مصرف اين مواد افيوني لازمه ورود به فضاي سايبري است.
در گزارش هاي هيأت بين المللي كنترل مواد مخدر، استفاده از تكنولوژي فضاي سايبري را از سوي قاچاقچيان به دو صورت ذكر مي كند كه گروه هاي مافيايي مواد مخدر به دو صورت متمايز از اينترنت استفاده مي كنند. اين گروه ها از اين تكنولوژي براي بهبود كارايي روش هاي توليد و حمل موادمخدر از طريق ارتباطات امن و سريع و نيز حفاظت شخصي و فعاليت هاي غيرقانوني خود در برابر تعقيبات پليس استفاده كرده و در برخي مواقع نيز از فنون حمله در اين خصوص بهره مي گيرند.
به هر حال اينترنت (فضاي جهاني مجازي) باندهاي قاچاق بين المللي مواد مخدر را قادر ساخته تا جرايم سنتي را با روش هاي جديد مرتكب شوند. به عنوان مثال اطلاعات مربوط به محموله هاي مواد مخدر غيرقانوني خود را به صورت پيام هاي رمزدار ارسال مي كنند و يا ساخت مواد مخدر مصنوعي را به راحتي در اختيار كاربران و مخاطبان خود قرار مي دهند. به طوري كه سالانه ميلياردها تن مواد افيوني به صورت قاچاق از طريق اينترنت فروخته مي شود كه سلامتي مصرف كنندگان اين نوع داروها را به شدت تهديد مي كند.
كارشناسان و روانشناسان پس از بررسي حدود صد سايت كه در اينترنت در اين زمينه فعاليت داشته به اين مسئله پي بردند كه به طور كلي استفاده منفي از اينترنت و فضاي مجازي در مقوله اعتياد به چند بخش تقسيم شده است كه فرهنگ سازي، تبليغ، فروش و خدمات ارائه شده پس از مصرف موادمخدر را در برمي گيرد، به طوري كه اين مراحل كاملاً پيوسته است. يعني مجموعه سايت هايي كه در اين زمينه فعاليت دارند ابتدا فرهنگ استفاده از موادمخدر را براي كاربر اينترنت جا مي اندازند و آن را امري عادي قلمداد مي كنند، سپس به تبليغ موادمخدر مي پردازند و بعد از ايجاد تمايل در كاربر خصوصاً معتاد اينترنتي، اقدام به فروش اين مواد افيوني مي كنند و در نهايت براي اينكه فرد معتاد دچار مشكلاتي چون ضعف و شكست در امتحانات، كاريابي، ورزش و... نشود، خدماتي به وي ارائه مي كنند تا بتواند اين آزمون ها را با موفقيت پشت سر بگذارد.
هيأت بين المللي كنترل مواد مخدر(INCB)در سال 2006 اعلام مي كند استفاده از اين مواد و همچنين داروهاي توهم زا بين رده هاي سني مختلف در تمامي كشورهاي جهان رشد داشته است، به طوري كه اين هيأت بين المللي به عنوان يكي از حقايق وحشتناك تكنولوژي امروز (اينترنت) به عدم رعايت محدوديت هاي سني تعيين شده در توزيع و فروش اين مواد بين افراد در رده هاي سني مختلف هشدار مي دهد. به نحوي كه براساس گزارشات فوق، شيوع مواد افيوني در آمريكا بين نوجوانان، جوانان و بزرگسالان به طوري گسترده است كه هر متقاضي در هر رده سني از طريق اينترنت مي تواند مصرف كننده مواد مخدر باشد. فعاليت هاي چشمگير باندهاي قاچاق مواد مخدر بين المللي در فضاي سايبري (اينترنت) كه با تنوع و جذابيت هاي خاصي همراه است، سبب شده تا فراواني مواد مخدر در اينترنت به عنوان يك تهديد، امنيت رواني و جسمي جوامع انساني را در معرض خطر قرار دهد، به طوري كه مي توان گفت، تهديد مصرف مواد افيون اينترنتي يك تهديد جهاني است كه هر روز رو به گسترش است كه حتي جوانان كشور ما در معرض اين تهديد جهاني قرار گرفته اند. به گفته يكي از مسئولان ناجا، امروز در كشور مصرف مواد مخدر صرفاً به مرحله شيميايي ختم نمي شود و امروز بحث توليد و مصرف اينترنتي مواد مخدر مطرح است كه مقابله با آن سخت تر از مراحل قبلي است و امروز مقابله با تهديد اينترنتي مواد مخدر به يكي از برنامه هاي مهم ناجا تبديل شده است.
به هر حال همانطور كه در طي گزارش بارها به آن اشاره شده وابستگي به استفاده از اينترنت (اعتياد اينترنتي) علاوه بر اينكه كاربران را دچار انواع اختلالات روحي و رواني و حتي جسمي مي سازد، مي تواند كاربران اينترنتي را در معرض تهديد استفاده از مواد مخدر افيوني قرار دهد. به طوري كه با گستردگي سايت هاي مواد افيوني و در دسترس بودن آن و همچنين تبليغات وسيع قاچاقچيان مواد مخدر در شبكه جهاني مجازي كه استفاده از مواد افيوني را حلال مشكلات روحي (افسردگي و پريشاني) مي دانند، وسعت اين تهديد را در كشورها افزايش داده و بنيان جوامع بشري را به مخاطره انداخته است.