روح الله سامانی:انتخابات 92 با تمام حماسه ای که آفرید و موجبات خیره شدن چشم جهانیان گشت اما در هاله ای از ابهام و سردرگمی آن هم به خاطر گفتمانی است که امروز ملت بدان اقبال نشان داده و و آن را شاید بهترین دانسته اند به سر می برد و آن چیزی نیست جز واژه گنگ و مبهم"اعتدال" که امروز لقلقه زبان بسیاری گشته و رئیس جمهور منتخب خود را برخواسته از آن میداند.
صحبت از اعتدال امری است بسیار عمیق که نگاه ظاهری بدان آن را اصل بدور می دارد و چیزی جزء افراط و تفریط را نتیجه نمی دهد. نگاه امروز آقای روحانی به اعتدال با وجود تمام سخنان و صحبتهایشان، هنوز در یک گنگی محض به سر می برد و هرکس را بر آن داشته تا تفسیری از جانب خود در مورد آن ارائه دهد و آن چیزی که ذبح گشته و حلقه غفلت را به خود گرفته است معنای اصیل اعتدال است.
قضیه امروز بی شباهت به زمان روی کار آمدن دولت اصلاحات نیست چرا که آن زمان هم به جای واژه اعتدال این واژه "اصلاحات" بود که بدون تعریف و چارچوب بندی، مسیر منحرفی را به خود گرفت. بارها رهبر معظم انقلاب معنابخشی به این واژگان را گوشزد نمودند. به عنوان نمونه در بخشی از سخنانشان آمده است که: «اصلاحات یکی از واژه‌هایی است که همیشه پرجاذبه بوده است. دولت جدید از اولی که آمد، مساله اصلاحات را مطرح کرد. که از هر فسادی رنج می برد، دلشان با این شعار می تپد و طرفدار اصلاحاتند. اصلاحات چیز بسیار خوبی است؛ اما اصلاحات چیست؟ این جاست که باز دشمن پادرمیانی می کند. تبلیغات امپراتوری خبری دشمن وارد میدان می شود و کاری می کند که در داخل کشور عده ای پیدا شوند و شعار اصلاحات بدهند؛ عده ای پیدا شوند و شعار نفی اصلاحات بدهند. مگر ممکن است کسی با اصلاحات مخالف باشد؟ آری؛ کار دشمن این گونه است. کار دشمن ، شبهه انداختن و غبارآلود کردن فضا برای بهره گیری است. دشمن که به اصلاحات علاقه ای ندارد. حرف قاطع در این زمینه، یک کلمه است:اصلاحات، یا انقلابی و اسلامی و ایمانی است و همه مسوولان کشور، همه مردم مومن و همه صاحب نظران با آن موافقند؛ یا اصلاحات، اصلاحات آمریکایی است و همه مسئولان کشور، همه مردم مومن و همه آحاد هوشیار ملت با آن مخالفند....».(1)
امروز نیز به سان دیروز، اگر بخواهیم سر بسته از معنای اعتدال عبور کنیم و آن را تنها در حد شعار باقی گذاشته و معنابخشی برای آن نداشته باشیم، قطعاً خلاهایی برای معنای این واژه برای دشمنان و سوء استفاده کنندگان مهیا می شود و سرنوشتی جزء اصلاح طلبان برای دولت جدید نیز در بر نخواهد بود.
اینجاست که جای سخنان مقام معظم رهبری در مورداعتدال خالی می ماند که باید به صورت عمیق به آنها توجه نمود. ایشان در باره عدل و اعتدال می فرماید:« عدل یعنى هر چیزى در جاى خود قرار گرفتن. معناى لغوى عدل هم یعنى میانه.اعتدالهم كه مى‌گویند، از این واژه است؛ یعنى در جاى خود، بدون افراط و بدون تفریط؛ بدون چپ‌روى و بدون راست‌روى. این هم كه مى‌گویند عدل یعنى قرار دادن هر چیزى در جاى خود، به‌خاطر همین است. یعنى وقتى هر چیز در جاى خود قرار گرفت، همان تعادلى كه در نظام طبیعت بر مبناى عدل و حق آفریده شده، به‌وجود مى‌آید. در رفتار انسان، عدل لازم است. براى حكمران، عدل لازم است. در موضعگیرى، عدل لازم است. در اظهار محبت و نفرت، عدل لازم است. قرآن فرموده است: «و لا یجرمنّكم شنئان قوم على الّا تعدلوا»؛ دشمنى با كسى موجب نشود كه شما درباره‌ى او از عدالت كناره بگیرید و عدالت را رعایت نكنید؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى» (2). (3)
به كسى نباید بیهوده تهمت زد؛ كسى را نباید به خاطر یك امر، از همه‌ى آن چیزهائى كه صلاحیت محسوب می‌شود، انسان او را نفى بكند. با انصاف باید بود؛ با انصاف باید عمل كرد؛ با انصاف باید حرف زد. (...) اگر با كسى دشمنید، این دشمنى موجب نشود كه نسبت به او بى‌انصافى كنید، بى‌عدالتى كنید؛ حتّى نسبت به دشمن؛ حالا آنكه دشمن هم نیست. بى‌عدالتى‌ها را همه كنار بگذارند؛ بى‌انصافى‌ها را همه كنار بگذارند؛ همه در زیر پرچم نظام اسلامى و جمهورى اسلامى جمع بشوند؛ اصولى وجود دارد، به آن اصول همه پابندى خودشان را اعلام بكنند. در كنار هم باشند، اختلاف سلیقه هم باشد. چه اشكال دارد؟ همیشه اختلاف سلیقه بوده. در دورانهاى مختلف هر جائى كه این اختلاف سلیقه‌‌ها و اختلاف برداشت‌ها با هواى نفس انسان مخلوط شد، كار خراب می‌شود. هواى نفس را باید خیلى ملاحظه كرد. به خودمان در فریب خوردن از هواى نفس سوءظن داشته باشیم. نگاه كنیم ببینیم كجا نفس است و هوى‌هاى نفسانى ماست؛ كجا نه، واقعاً احساس تكلیف است؛ و در احساس تكلیف هم دقت بكنیم كه قدم از دایره‌ى تكلیف آنطرف‌‌تر نباید گذاشت؛ زیاده‌روى نباید كرد. (4) بله، یك عده‌‌اى دشمنى می‌كنند، یك عده‌‌اى خباثت به خرج می‌دهند، یك عده اى از خباثت‌‌كنندگان پشتیبانى می‌كنند - این‌ها هست - اما باید مراقب بود. (5)
اگر به نام عدالت‌خواهى و به نام انقلابیگرى، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر كرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر به نام انقلابیگرى، به نام عدالت‌خواهى، به برادران خودمان، به مردم مؤمن، به كسانى كه از لحاظ فكرى با ما مخالفند، اما می‌دانیم كه به اصل نظام اعتقاد دارند، به اسلام اعتقاد دارند، اهانت كردیم، آنها را مورد ایذاء و آزار قرار دادیم، از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر بخواهیم به نام انقلابیگرى و رفتار انقلابى، امنیت را از بخشى از مردم جامعه و كشورمان سلب كنیم، از خط امام منحرف شده‌ایم. در كشور آراء و عقاید مختلفى وجود دارد. اگر چنانچه یك عنوان مجرمانه‌اى بر یك حركتى، بر یك حرفى منطبق شود، این عنوان مجرمانه البته قابل تعقیب است؛ دستگاه‌هاى موظف باید تعقیب كنند و می‌كنند؛ اما اگر عنوان مجرمانه‌اى نباشد، كسى است كه نمی‌خواهد براندازى كند، نمی‌خواهد خیانت كند، نمی‌خواهد دستور دشمن را در كشور اجرا كند، اما با سلیقه‌ى سیاسى ما، با مذاق سیاسى ما مخالف است، ما نمی‌توانیم امنیت را از او دریغ بداریم، عدالت را دریغ بداریم؛ «و لایجرمنّكم شنئان قوم على الّا تعدلوا». قرآن به ما دستور می‌دهد و می‌گوید: مخالفت شما با یك قومى، موجب نشود كه عدالت را فرو بگذارید و فراموش كنید. «اعدلوا»؛ حتّى در مورد مخالف هم عدالت به خرج دهید. «هو اقرب للتّقوى»؛ این عدالت، نزدیك‌تر به تقواست. مبادا خیال كنید تقوا این است كه انسان مخالف خودش را زیر پا له كند؛ نه، عدالت ورزیدن با تقوا موافق است. (6) تقوا یعنى همان مراقبت؛ مراقبت از خود، مراقبت از مسیر، مراقبت از در نیفتادن و دچار نشدن به مشكلات. می‌فرماید: اینجورى است كه شما از چنگ مشكلات رهائى پیدا می‌كنید؛ اینجورى است كه در این خارزار عجیب و غریب، می‌توانید راه را درست طى كنید و بدون آسیب جلو بروید؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى». (7)
حال صحبت نگارنده این است که آقای روحانی با تمام تفاسیری که از اعتدال و میانه روی دارد تنها به کلیات اکتفا نموده و در شیوه های رسیدن و جزئیات آن ها صحبتی به میان نیاورده است. حیاتی ترین نکته ای که امرو جناب دکتر روحاتی باید بدان توجه صرف داشته باشد این است که با تعریف کامل از اعتدال، تفسیر به رای ها را مهر خاموشی نهد و فضای بهره کشی های سوء از این واژه را ببندد.
پی نوشت:
1). بیانات در خطبه های نماز جمعه تهران،26/1/1379
2)مائده: ۸
3)بیانات در دیدار اعضاى هیأت دولت ۱۳۸۳/۰۸/۲۰
4)بیانات در دیدار شركت‌كنندگان مسابقات قرآن ۱۳۸۸/۰۵/۰۳
5)بیانات در دیدار مردم قم در سالگرد قیام ۱۹ دى ۱۳۸۸/۱۰/۱۹
6)بیانات در بیست و دومین سالگرد امام خمینی (ره) ۱۳۹۰/۰۳/۱۴
7) بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه‌ى قضائیه ۱۳۸۹/۰۴/07