سید یاسر جبراییلی::در دقايق پاياني نشست لوزان و تقريبا در حالي که ظريف و موگريني در حال قرائت متن کاملا مشترکي درباره رسيدن طرفين به متني با عنوان «پارامترهاي برنامه جامع اقدام» (JCPOA) بودند، وزارت امور خارجه کشورمان متني را با عنوان «خلاصه‌اي از مجموع راه‌حل‌هاي تفاهم شده براي رسيدن به برنامه جامع اقدام مشترک» براي رسانه ها ارسال کرد. اما به صورت همزمان، متن ديگري با عنواني مشابه بدون عبارت «خلاصه» يعني «پارامترهاي برنامه جامع اقدام» به عنوان بيانيه مطبوعاتي(Media Note) در سايت رسمي وزارت خارجه آمريکا منتشر شد که با متن ارسالي دوستان وزارت خارجه تفاوت هايي نگران کننده دارد؛ تفاوت هايي که به ترجمه اين يا آن کلمه مربوط نشده و بسيار اساسي است.
آنچه که ظريف و موگريني قرائت کردند، همان چيزي بود که آقاي عراقچي پيشتر بدان اشاره کرده بود و مي توان آن را بيانيه پيشرفت مذاکرات دانست که نه الزام آور است و نه جنبه حقوقي دارد. متن قرائت شده توسط دکتر ظريف با متن قرائت شده موگريني نيز کاملا مشابه است، اما متن JCPOA که دو طرف در سخنان خود به آن اشاره کردند، شامل تعهدات بوده و در حقيقت يک چارچوب براي توافق جامع بوده کاملا مصداق يک توافق است.
نکته مهم‌تر و نگران کننده اما تفاوت‌هاي متن ارسال شده توسط وزارت خارجه با متن قرار گرفته روي خروجي سايت وزارت خارجه آمريکاست که در ادامه تنها و تنها به «مهم ترين موارد» اين تفاوت ها اشاره مي شود. قبل از ورود به بررسي دو سند ايراني و آمريکايي، تاکيد مي شود که سند وزارت خارجه آمريکا که در زير بررسي مي شود، FACT SHEET نيست، بلکه آنچه منتشر شده، خود متن اصلي است. (يادآوري مي شود که در ساعات اوليه پس از توافق ژنو، آمريکا متني با عنوان FACT SHEET علاوه بر متن اصلي منتشر کرد و وجوه عيني توافق ژنو را از نظر خود بيان نمود که طرف ايراني، اين تفسير را رد کرد، اما هم اکنون هيچ متني با اين عنوان منتشر نشده و آمريکا مدعي است آنچه منتشر کرده JCPOA يعني متن توافق اصلي است).
1- در متن JCPOA وزارت خارجه ايران، آمده است که «مجموعه متضمن اين راه حل ها، جنبه حقوقي نداشته و صرفا راهنماي مفهومي تنظيم و نگارش برنامه جامع اقدام مشترک را فراهم خواهد ساخت». در متن وزارت خارجه آمريکا، به هيچ وجه عباراتي چون «اين متن جنبه حقوقي ندارد» وجود ندارد، بلکه ساختار آن بر اساس يک توافق بين المللي طراحي شده است. نکته بسيار مهم ديگر اينکه هم آقاي ظريف هم موگريني در متني که قرائت کردند، بر «دستيابي» به JCPOA تاکيد نمودند. اين دستيابي يعني همان توافق دو مرحله اي که پيشتر خط قرمز ايران اعلام شده بود.
در متن فارسي آمده است: « در چارچوب راه‌حل‌هاي موجود، هيچ يک از تأسيسات و فعاليت‌هاي مرتبط هسته‌اي متوقف، تعطيل و يا تعليق نمي‌شود و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در تمامي تأسيسات هسته‌اي از جمله نظنز، فردو، اصفهان و اراک ادامه خواهد يافت.»اما در متن انگليسي نه تنها چنين چيزي وجود ندارد، بلکه تصريح شده که «ايران موافقت کرد تقريبا دو سوم فعاليت هاي هسته اي خود را کاهش دهد» و در ادامه اين کاهش-بخوانيد تعطيلي- دو سومي را توضيح داده است.
2- در متن آمريکايي تصريح شده که «ايران موافقت کرده است براي 15 سال هيچگونه تاسيسات غني سازي ايجاد نکند». در متن ايراني اين عبارات غايب است.
3- در متن وزارت خارجه آمريکا تصريح شده که «ايران موافقت کرده است براي 15 سال در فردو غني سازي نکرده و تحقيق و توسعه مرتبط با غني سازي نيز در اين سايت انجام ندهد». اين عبارات يعني سايت غني سازي فردو رسما تعطيل شود. اما در نسخه وزارت خارجه ايران آمده است: « تأسيسات هسته‌اي فردو به مرکز تحقيقات هسته‌اي و فيزيک پيشرفته تبديل خواهد شد.» در متن فارسي اين جملات زيبا نيز آمده که به هيچ وجه در نسخه انگليسي وجود ندارد: «نيمي از تأسيسات فردو با همکاري برخي از کشورهاي (1+5) به انجام تحقيقات پيشرفته هسته‌اي و توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار که مصارف مهمي در صنعت، کشاورزي و پزشکي دارد، اختصاص پيدا مي‌کند».
4- در نسخه وزارت خارجه آمريکا تصريح شده که در نظنز تنها بايد 5060 سانتريفيوژ IR-1 فعال باشند. در نسخه ايراني به اين امر يعني صرفا استفاده از سانتريفوژهاي قديمي نسل اولي اشاره نشده، اما عباراتي گنجانده شده که اثري از آنها در نسخه آمريکايي وجود ندارد: « ماشين‌هاي اضافه بر اين تعداد و زيرساخت‌هاي مرتبط با آنها جهت جايگزيني با ماشين‌هايي که در طول اين زمان آسيب مي‌بينند جمع‌آوري و تحت نظارت آژانس نگهداري خواهد شد. همچنين ايران قادر خواهد بود ذخاير موجود مواد غني‌شده خود را براي توليد مجتمع سوخت هسته‌اي و يا صادرات آنها به بازارهاي بين المللي در قبال خريد اورانيوم اختصاص دهد».
5- در نسخه وزارت خارجه آمريکا، آمده است که ايران نبايد از سانتريفيوژهاي پيشرفته خود استفاده کند و تحقيق و توسعه ايران روي سانتريفيوژهاي پيشرفته بايد طبق پارامترها و برنامه مورد توافق با 5+1 باشد. اما در نسخه فارسي اين قسمت به اين شکل منعکس شده: « ايران برنامه تحقيق و توسعه خود را روي ماشين‌هاي پيشرفته ادامه خواهد داد و مراحل آغاز و تکميل فرايند تحقيق و توسعه سانتريفيوژهاي IR-4 ،IR-5 ،6IR- و IR-8 را در طول دوره زماني 10ساله برنامه جامع اقدام مشترک ادامه خواهد داد.»
6- در رابطه با رآکتو آب سنگين اراک، در نسخه وزارت خارجه ايران آمده است که راکتور تحقيقاتي اراک آب سنگين باقي مي ماند، با انجام بازطراحي ارتقا مي يابد و روزآمد مي شود و اين کار در قالب يک پروژه بين المللي مشترک تحت مديريت ايران آغاز و پس از آن بلافاصله ساخت آن شروع و در چارچوب يک برنامه زمان بندي تکميل خواهد شد. اما در نسخه وزارت خارجه آمريکا خبري از اين الفاظ نيست و تقريبا ماجرا برعکس است: ايران موافقت کرده است که رآکتور اراک را طبق طرحي که روي آن بايد با 5+1 توافق حاصل شود، بازطراجي کند؛ قلب رآکتور نيز تخريب خواهد شد.
7- در سند آمريکايي آمده که ايران يک سري اقدامات را براي رفع نگراني هاي آژانس در رابطه با ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته اي خود، انجام خواهد داد. در متن فارسي وزارت خارجه ايران، اصلا به اين موضوع اشاره نشده است.
8- درباره پروتکل الحاقي، در سند ايراني آمده که ايران «داوطلبانه» اين پروتکل را به صورت «موقت» اجرا مي کند و «در ادامه فرآيند تصويب اين پروتکل طبق يک جدول زماني در چارچوب اختيارات رئيس‌جمهور و مجلس شوراي اسلامي به تصويب خواهد رسيد».در سند آمريکايي اساسا خبري از الفاظي چون داوطلبانه و موقت و اختيارات رئيس جمهور و مجلس و... نيست، بلکه تصريح شده که «ايران موافقت کرده است پروتکل الحاقي را اجرا (Implement) کرده و به آژانس اجازه دسترسي هاي بسيار بيشتري را در رابطه با برنامه هسته اي ايران بدهد، از جمله تاسيسات اعلان شده و اعلان نشده را».
9- در رابطه با تحريم ها، در سند ايراني آمده است: « پس از اجرايي شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت لغو خواهد شد و همه تحريم‌هاي اقتصادي و مالي چندجانبه اروپا و يک‌جانبه آمريکا از جمله تحريم‌هاي مالي، بانکي، بيمه، سرمايه گذاري و تمامي خدمات مرتبط با آنها در حوزه‌هاي مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشيمي و خودرو سازي فوراً لغو خواهند شد». باز، در سند انگليسي، به هيچ وجه چنين عباراتي وجود ندارد، بلکه تصريح شده است که اگر ايران به تعهدات خود عمل کند، در تحريم ها تخفيف (Relief) شامل حالش مي شود؛ ساختار تحريم هاي آمريکا باقي مي ماند؛ تحريم هاي شوراي امنيت سازمان ملل درباره موضوع هسته اي همزمان با پايان همه مباحث مرتبط با هسته اي از جمله غني سازي، ابعاد احتمالي نظامي(PMD)، فردو، اراک و شفاف سازي، لغو مي شود؛ مجوزهاي اصلي در قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل، با يک قطعنامه‌هاي جديد شوراي امنيت سازمان ملل که برنامه اقدام مشترک جامع را تائيد مي‌کند، بار ديگر برقرار مي‌شوند.
پيشتر رسانه هاي غربي يکي از موارد اختلاف را اين امر بيان کرده بودند که آمريکا خواهان انتشار جزئيات چيزي است که مورد توافق قرار گرفته و ايران، خواهان انتشار کليات اين توافق است؛ ظاهرا ايران متن دلخواه خود را به رسانه ها داده و آمريکا نيز متن مورد نظر خود را روي خروجي سايت وزارت خارجه خود گذاشته است.
ماجرا هر چه باشد، اگر متني که وزارت خارجه آمريکا منتشرکرده، صحت ندارد و متن وزارت خارجه ايران دقيق است، وزارت خارجه کشورمان بايد بلافاصله با صدور بيانيه اي ضمن تکذيب متن آمريکايي، تاکيد کند که چنين توافقاتي حاصل نشده و آنچه مورد توافق قرار گرفته، متن ايراني است. در غير اين صورت، اگر متن آمريکايي جزئيات توافقي باشد که متن ايراني به صورت کليات بدان پرداخته، به معني واقعي کلمه يک فاجعه رخ داده است. برنامه هسته اي ايران براي 15 سال به حال تقريبا تعطيل در آمده و براي بعد از آن نيز شرايط ايران عادي نمي شود و تهران بايد باز هم مذاکره کند، ورود 5+1 به حوزه هاي نظامي ايران تحت عنوان ضرورت روشن شدن مسئله PMD پذيرفته شده، هيچ تحريمي لغو نشده بلکه ضمن زير پا گذاشتن خط قرمز توافق يک مرحله اي، با شرايطي بسيار سخت و حفظ ساختار تحريم ها، تهران تنها «تخفيف» در برخي تحريم ها را قبول کرده است.
منبع:فارس