ناهید نظری:: بی گمان یکی از مهمترین چالش های مطرح در سطح جوامع امروزی که خود مسبب ایجاد سایر مشکلات برای افراد گردیده، نبود و یا کمبود امنیت اخلاقی و روانی به دلیل غفلت از موضوع نهی از منکر خاطیان می باشد.
امنیت اخلاقی و روانی خود منبعث از ماهیت رفتاری و نوع برخورد و تعامل افراد با یکدیگر بوده و کم و کیف این تعاملات می تواند سلب کننده و یا تقویت کننده آن باشند، نظرات فقهی در این زمینه نیز بیانگر این مسئله است که اگر موضوع و شرایط امر به معروف و نهی از منکر محقق باشد، تکلیف شرعی و وظیفه واجب اجتماعی و انسانی همه مکلفین است و حالت های مختلف در آن تأثیر ندارد.
امر به معروف و نهی از منکر دو فرع مهم از فروع دین و از ضروریات اسلام به شمار می‌رود و با توجه به این‌که احکامی مشترک دارند و غالباً در آیات و روایات در کنار هم آمده‌اند، هر دو موضوع در کنار هم قرار گرفته است.
قرآن کریم با تعابیر گوناگونی به موضوع امر به معروف و نهی از منکر پرداخته است. در شماری از آیات تعبیر امر به معروف و نهی از منکر در کنار یکدیگر به‌کار رفته است: «والمُؤمِنونَ والمُؤمِناتُ بَعضُهُم اَولِیاءُ بَعض یَأمُرونَ بِالمَعروفِ و یَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ»(توبه /71)
همچنین تعبیراتی مانند «امر به عُرف»، «امر به عدل »، «امر به قسط » و «نهی از سوء»، «نهی از فحشا »، «نهی از فساد» و «نهی از گناه » به این دو فریضه اشاره دارد. در برخی آیات، به ویژه در ضمن قصص قرآنی نیز بدون تصریح به واژه معروف یا منکر، مصادیقی از امر به معروف و نهی از منکر آمده است. محتوای این آیات بر لزوم امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی و نکوهش و هلاکت امتهای پیشین بر اثر ترک این دو فریضه دلالت دارد.
برخی نزول آیات قرآن را در تشریع امر به معروف و نهی از منکر دارای سیر تدریجی می‌دانند؛ یعنی در مرحله نخست به تشویق آن پرداخته، سپس سرنوشت شوم ترک این دو کار را یادآور شده، در مرحله بعد آن دو را واجب کرده و در نهایت عمل به آن دو را صفت لازم مؤمنان دانسته است.
فقها( من لا یحضر الفقیه؛ج1 1404؛ص 288) درباره این‌که این وجوب امر به معروف و نهی از منکر، عینی است یا کفایی، اختلاف نظر دارند و آن را غالباً در ذیل آیه ۱۰۴ سوره آل‌عمران طرح کرده‌اند: «ولتَکُن مِنکُم اُمَّةٌ یَدعونَ اِلَی الخَیرِ ویَأمُرونَ بِالمَعروفِ ویَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ واُولئِکَ هُمُ المُفلِحون».
اکثر مفسران «مِنْ» در «مِنکُم» را تبعیضیه دانسته و وجوب کفایی را نتیجه گرفته‌اند؛ یعنی امر به معروف و نهی از منکر بر همه شما واجب نیست، زیرا همه برای آن شایستگی لازم را ندارند، بلکه باید گروهی از میان شما که با معروف و منکر و شرایط امر به معروف و نهی از منکر آشنا هستند به این مهم مبادرت ورزند.
یکی از نظرات فقهی و مهم در زمینه امر به معروف و نهی از منکر تبیین دیدگاههای مقام معظم رهبری در این خصوص است؛ ایشان در مورد لزوم امر به معروف و نهی از منکر در جامعه می فرمایند:
ما هنوز تا يك جامعه كاملاً اسلامي كه نيكبختي دنيا وآخرت مردم را به طور كامل تأمين كند و تباهي و كجروي و ظلم و انحطاط را ريشه كن سازد . فاصله زيادي داريم. اين فاصله، بايد با همت مردم و تلاش مسئولان طي شود و پيمودن آن، با همگاني شدن امر به معروف و نهي از منكر آسان گردد.
یا در جایی دیگرمسئله امر به معروف ونهي از منكر را مثل مسئله نماز دانسته و آن را ياد گرفتني قلمداد کرده و امر می کنند که: «بايد برويد وياد بگيريد مسئله دارد كه كجا و چگونه بايد امر به معروف ونهي از منكر كرد».
انسان موجودى است اجتماعى كه سرنوشتش با سرنوشت جامعه اى كه در آن زندگى مى كند ارتباط دارد. سود و زيان كارهايى كه از انسان سر مىزند هم به خود او باز مىگردد و هم جامعه را متأثر مىكند.
علاوه بر اين اعمال ديگران هم در زندگى انسان خالى از تأثير نيست. از اين رو انسان همان گونه كه در اعمال و رفتار خود مسئوليت دارد در برابر عملكرد افراد جامعه اى كه نيز در آن حضور دارد مسئول است.
در بينش اسلامى و مخصوصاً فقه امامیه يك فرد بايد پا به پاى نفس خود در جهت اصلاح ديگران نيز بكوشد. بى توجهى نسبت به اعمال و رفتار ديگران و سرنوشت ديگران در واقع بى اعتنايى به سرنوشت خويش است و اگر فساد و گناه و فحشا و منكر در جامعه شيوع يابد، آثار نامطلوب آن دامنگير همه افراد خواهد شد و حتى مؤمنان و پارسایان نيز از شعله آن در امان نخواهند ماند.
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در تبيين اين رسالت و هماهنگى مىفرمايد:
«كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيته؛ همه شما سرپرست همديگر هستيد و نسبت به زير دستان خود مسئوليد».
اسلام از متعهدان خود مى خواهد كه خود را در برابر جامعه متعّهد بدانند و با مشاهده گناه و فساد ساكت نمانند بلكه همواره ديگران را به خوبى امر كنند و از بدى باز دارند. تأكيدات مكرّر قرآن كريم و وجود روایات و احادیث متعدّد در خصوص امر به معروف و نهى از منكر بيانگر اهميّتى است كه اسلام و فقه امامیه براى سالم سازى محيط اجتماعى و مبارزه با مفاسد و عوامل گناه قائل است.
اگر امر به معروف و نهى از منكر انجام گيرد تمام واجبات الهى چه تكالیف آسان و چه وظايف سخت به پا داشته مى شود، چرا كه با انجام اين وظيفه همه به اسلام فرا خوانده مى شوند و از ستم جلوگيرى و با ستم پيشگان مبارزه مى شود .
پس امر به معروف و نهى از منكر در عرض ديگر واجبات قرار نمى گيرد، بلكه عمل خيرى است كه به بركت آنها همه نيكى ها رشد مى كند و چه بسا در اثر قيام يك امر كننده به معروف جامعه اى به سوى سعادت حركت كند و از گرداب گناه و فساد نجات يابد.
انتهای پیام/س
نظر شما
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد