کد خبر: 1643
|
13:08 - 1391/12/02
نسخه چاپی

شادی و نشاط در سبک زندگی اسلامی

شادی و نشاط در سبک زندگی اسلامی

 

وبلاگ زندگی ایرانی به سبک اسلامی نوشت:
«
برای دنیای خود چنان تلاش کن که گویا تا ابد زنده خواهی بود»

«و برای آخرت خود چنان تلاش کن که گویا فردا خواهی مرد. »

*سعادت و خوشبختی چیست؟ چگونه باید به خوشبختی پایدار دست یافت؟

*آیا شادی و نشاط می تواند احساس خوشبختی و شادکامی را به وجود آورد؟

*به نظر شما روح و روان انسان بیشتر نیازمند شادی ها و لذت های مادی است یا معنوی؟

*آیا می دانید روانشناسان غربی معتقدند هیجان و نشاط، روح انسان را بسط می دهد

و توسعه روح، امکان فعالیت و پویایی را به وجود می آورد؟

*به نظر شما آخرین دین الهی- اسلام - درباره شادی ونشاط چه نظری دارد؟

*چقدر از زندگی خود رضایت دارید؟

*هیچ فکر کرده اید رضایت از زندگی حاصل چه تفکری است و چه نقشی در شادکامی شما دارد؟

شادکامی چیست؟
شادکامی احساس خوشبختی و خرسندی پایداری است که انسان درطول زندگی خود، به آن دست می یابد.این احساس با شادی لحظه ای تفاوت دارد.در ادبیات غربی به عنوان« happiness »نام برده شده است که معادل « سعادت » در زبان عرب و « خوشبختی » در ادبیات ایرانی است. روانشناسان مثبت گرا، شادکامی را شامل شادی به اضافه ی رضامندی، به دور از تنیدگی و فشارهای روانی تعریف می کنند و معتقدند شادکامی از دو بعد هیجانی و شناختی تشکیل شده که بعد هیجانی آن را نشاط و بعد شناختی آن را رضامندی تشکیل می دهد.

نشاط:

شادی، نفس انسان را گسترش و بسط می دهد و نشاط را بر می انگیزد.

(امام علی علیه السلام، غررالحکم، ج2، ص113)

نشاط به معنی بشاش بودن و برانگیختگی است. اسلام به مقوله نشاط همچون یکی از امور عادی زندگی نگاه نکرده بلکه نشاط در حیات انسانی را، یکی از ضروریات زندگی سالم می داند. در حدیث جنود جهل و عقل، نشاط یکی از مولفه های انسان عاقل معرفی شده است و این نشان می دهد که شادی و نشاط تا چه حد مورد توجه و تاکید اسلام است.علم روانشناسی نیز از این بحث غافل نشده است. یکی از نظریات مطرح در روانشناسی مثبت گرا، نظریه « ساخت و توسعه » است که به اهمیت بحث نشاط در زندگی با عنوان هیاجانات پرداخته است و آن را اساس حرکت و پویایی معرفی می کند. نظریه ساخت و توسعه می گوید: هیجان و نشاط روح انسان را توسعه می دهد و توسعه روح، امکان فعالیت و پویایی در زندگی را به وجود می آورد.اما از آنجا که تمام ابعاد وجودی انسان باید از شادی بهره ببرد، در این بحث، بر توجه توأمان بر لذت های مادی و معنوی تاکید می شود.بحث شادکامی در اسلام و تحقیقات غرب، تفاوت هایی نیز دارد. در این خصوص اسلام بر روی احساس شادی پایدار در فرد تاکید دارد و این با لذت های لحظه ای که دارای پیامدهای منفی هستند، متفاوت است.

در حدیث جنود جهل و عقل، نشاط یکی از مولفه های انسان عاقل معرفی شده است و این نشان می دهد که شادی و نشاط تا چه حد مورد توجه و تاکید اسلام است...

شادی از منظر روایات:

هیچ مومنی نیست که شوخی و شادی در طبع او نباشد.

(امام صادق علیه السلام،اصول کافی،ج2،ص663)

شادی و نشاط از منظر اسلام دارای حد و مرز است و قالب شادی نباید با روح توحیدی و انسانی دین اسلام در تضاد باشد.امام صادق (ع) در روایتی 10 عامل را مایه سرور و شادی در انسان معرفی می کند: «النشره فی عشر أشیاء: المشی، والارتماس فی الماء، والنظر إلی الخظره، والاکل، والشرب، والنظره إلی المرءة الحسناء، الجماع، والسواک، ومحادثه الرجال». بر اساس این روایت، نشره و گشایش روح انسان در پیاده روی، سوارکاری، تماس بدن با آب و شنا کردن، نگاه به مناظر زیبا و طبیعت، خوردن و آشامیدن، نگاه محبت آمیز به همسر، ارتباط زناشویی، مسواک زدن و گفتگو و همنشینی با مردم محقق می شود.

مزاح و شوخی

هر کس بسیار شوخی کند، وقار و سنگینی او کم می شود.

(امام علی علیه السلام،غررالحکم،ص222)

شوخی کردن یکی از عوامل برجسته شادی است. اما باید دقت کرد که از حد و مرز آن خارج نشویم و به سمت سبک سری و بی شرمی و یا تحقیر و گستاخی و بد گویی حرکت نکنیم. امام صادق علیه السلام در این رابطه می فرماید: زیاد شوخی کردن آبرو را می برد.

(اصول کافی،ج2،ص665)

لذت های آنی و زود گذر:

کم من شهوة ساعه اورثت حزناً طویلا

چه بسا لذت آنی که اندوه طولانی مدت به بار آورد.

(امام علی علیه السلام، جهاد با نفس،ترجمه آیت الله مکارم شیرازی)

از منظر اسلام گرچه لذت های آنی، در زمان حال، انسان را شاد می کند، اما به دلیل لطمه ای که به آینده انسان می زند،ممنوع شده است. بنابراین فلسفه محدودیت های دین، دفع پیامدهای منفی دراز مدت است. اغلب افراد به فقدان مهارت وآگاهی و دل سپردن به یک شادی لحظه ای، زمینه بروز شادی آینده سوز را فراهم می کنند. همچنین اسلام، تاکید خاصی بر بهره برداری فرد از لذت های معنوی دارد و معتقد است ساختار روحی انسان به گونه ای است که نمی توان لذت های معنوی را از آن حذف کرد.

رضامندی:

روزگار دو بخش است: گاهی برای توست و گاهی علیه تو. روزی که بر مراد توست سرکشی مکن و روزی که زیانت بود، شکیبایی بورز.

(امام علی علیه السلام،میزان الحکمه،ج4،ص149)

رکن دوم شادکامی رضامندی است.رضامندی یعنی احساس رضایت از آنچه رخ می دهد. زندگی انسان از رخدادهای گوناگونی تشکیل شده است. این رخدادها گاه به نفع انسان و گاه علیه اوست. بنابراین آنها را می توان به دو دسته رخدادهای خوشایند و رخدادهای ناخوشایند تقسیم بندی نمود. از سوی دیگر قانون های زندگی نیز به دو دسته بایدها و نبایدها تقسیم می شود. بنابراین انسان برای دست یافتن به رضامندی باید تعریف مشخصی از این 4 بخش برای خود داشته باشد. عنصر اساسی در رضایت از زندگی، عنصر شناخت است. اگر شناخت ما از زندگی درست و منطقی باشد، رضایت از زندگی نیز حاصل می شود. به همین ترتیب نیز غالبا احساس نارضایتی از در دوران خوشایند زندگی، حاصل تصور محرومیت در زندگی است. شناخت نادرست از داشته های خود و تصور اینکه در محرومیت و فقر به سر می بریم، سبب احساس نارضایتی در زندگی می شود. بنابراین وجود داشته ها احساس رضایت از زندگی را محقق نمی کند، بلکه درک داشته ها است که انسان را راضی می کند.

پول و ثروت:

پول به تنهایی نمی تواند عامل خوشبختی و رضایت از زندگی باشد. تحقیقات در پیشرفته ترین کشورهای دنیا نشان داده که علی رقم وجود امکانات زیاد، باز هم مردم از زندگی خود راضی نیستند. در یکی از این تحقیقات آمده است: مردم کشورهای برخوردار از اقتصاد پیشرفته که به کسب پول، بیش از سایر آرمان ها بها می دهند، از زندگی خود کمتر راضی اند(میرز،2000،سیرجی،1998). این ممکن است بدان خاطر باشد که فرایند و بازده انباشت پول پس از برآورده ساختن نیازهای جسمانی، به تامین نیازهای اجتماعی و روانی که شادمانی را افزایش می دهد، نمی انجامد(آلان کار،روانشناسی مثبت،ص74).

تحقیقات در پیشرفته ترین کشورهای دنیا نشان داده که علی رقم وجود امکانات زیاد، باز هم مردم از زندگی خود راضی نیستند...
.

داشته های غیر مادی انسان:

اغلب انسان ها به طیف داشته های خود آگاه نیستند؛ زیرا داشته های انسان در سطح مادیات متوقف نمی شود. از جمله داشته های غیر مادی انسان، برآورده شدن نیازهای روانی و اجتماعی فرد است که مهمترین آن، احساس آرامش درونی است. در روایات اسلامی، برخی از داشته های غیر مادی انسان را، همسر شایسته و سازگار،فرزند نیکو، همسایه خوب، دوست شایسته،آبروی اجتماعی، سلامت،فراغت و امنیت معرفی کرده اند. همچنین به داشته های غیر مادی دیگری نیز اشاره شده که سطح متعالی تری دارند، مانند: اسلام، قرآن، پیامبر، امام، ایمان و...

مهارت های درک نعمت:

برخی مهارت های رفتاری، احساس رضایت از زندگی را در انسان تقویت می کند از جمله:بازشناسی داشته ها، بازنگری و بررسی امکانات موجود و درک داشته های واقعی خود. وقتی با نگاهی دوباره داشته ها و نعمت هایی که خداوند به ما داده است را مرور می کنیم، نه تنها خداوند را شکر می کنیم، بلکه احساس بهتری از زندگی خواهیم داشت.

مدیریت مقایسه:

دیده خود را (به رغبت و میل) به آنچه از نعمت های مادی به گروه هایی از آنان (ناسپاسان و کافران) داده ایم باز مگشا، اینها شکوفه های (زودگذر)زندگی دنیاست ( که به آنها داده ایم) تا آنها را ( به وسیله آن) بیازماییم.

(سوره حجر،آیه 15)

مقایسه همچون شمشیر دو لبه ای است که نه تنها داشته های انسان را برجسته میکند، بلکه ممکن است با استفاده اشتباه از این مهارت، فرد را به سمت تمرکز بر نداشته های خود سوق دهد. لذا مهارت مقایسه نیازمند مدیریت است. مقایسه گاه با بالا دست صورت می گیرد که به آن «مقایسه صعودی» می گویند و گاه با پایین دست انجام می پذیرد که «مقایسه نزولی» خوانده می شود. مقایسه صعودی داشته های انسان راکوچک می شمارد، تمرکز انسان را به سمت نداشته های خود معطوف می کند و احساس محرومیت و نارضایتی از زندگی را افزایش می دهد. بنابر روایات ائمه معصوم (ع)، مقایسه صعودی سبب حزن طولانی، عصبانیت، خشم درونی و کوچک شمردن نعمت های بزرگ الهی می شود. در حالیکه مقایسه نزولی، افزاینده رضایت از زندگی است. مفهوم مقایسه نزولی، تخیلی کردن زندگی و چشم بر واقعیات بستن نیست؛ بلکه این مهارت سعی دارد آنچه واقعا وجود دارد را به انسان نشان دهد. مقایسه نزولی توجه انسان را از نداشته ها به سوی داشته ها برمی گرداند. بنابراین در یک نگرش سالم و تفکر منطقی نسبت به زندگی، درحالی که نداشته های خود را با شهامت می پذیرد، داشته های خود را نیز فراموش نمی کند.

تنظیم انتظارات:

خداوند عزوجل می فرماید: من آسایش و راحتی را در بهشت قرار دادم و مردم آن را در دنیا می جویند و آن را نمی یابند.

(عوالی اللئالی،ج4،ص61)

تنظیم انتظارات سومین مهارتی است که انسان را به سمت رضایت از زندگی راهبری می کند. انسان باید بپذیرد که بلاها و سختی ها را نمی تواند تغییر دهد و تنها می تواند انتظارات خود را با واقعیات دنیا تنظیم و تطبیق کند.وقتی انسان وجود سختی ها را در دنیا بپذیرد، راحت تر زندگی خواهد کرد.

مقایسه همچون شمشیر دولبه ای است که نه تنها داشته های انسان را برجسته می کند؛ بلکه ممکن است با استفاده اشتباه از این مهارت، فرد را به سمت تمرکز بر روی نداشته های خود سوق دهد...
تنظیم آرزوها:

هر کس آرزوهایش زیاد باشد، رضایتش کم می شود.

(امام علی علیه السلام،نهج البلاغه،حکمت36)

انسان اغلب در آرزوها دچار افراط و تفریط می شود که افراط در آرزوها انسان را دچار بلند پروازی و آرزوهای دست نیافتنی و طولانی می کند و تفریط در آن، یاس و ناامیدی می آورد. آرزوهای بلند دو ویژگی دارد که باعث نارضایتی در انسان می شود: اول اینکه تمام توجه انسان را به آینده معطوف می کند و دیگر آنکه نداشته های انسان را به یاد او می آورد و در نتیجه سبب می شود فرد داشته های حال حاضر خود را نبیند و در رویا زندگی کند.

دوران ناخوشایند:

ای مردم از بی تابی بپرهیزید، زیرا امید انسان را قطعی کند و عمل و کارکرد انسان را از بین می برد و اندوه و غصه را افزایش می دهد.

(امام علی علیه السلام،نهج البلاغه،حکمت16)

زندگی هر فرد، دوران ناخوشایندی نیز به همراه دارد که باید برای پذیرفتن و رویارویی با آنها مهارت هایی را آموخت. وجود سختی ها در زندگی اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر مقابله انسان با سختی ها نیز قطعی است و به طور طبیعی نسبت به سختی ها واکنش نشان می دهد. اما انسان در انتخاب نوع واکنش، اختیار دارد و می تواند واکنش منفی نشان دهد یا واکنش مثبت و کارآمد. در روایات اسلامی، واکنش مثبت به سختی ها را به «صبر» تعبیر کرده اند. «صبر» یک راهبرد و یک استراتژی در برابر مشکلات است که خود به عوامل و زیر مجموعه هایی احتیاج دارد تا محقق شود. مهمترین زیر مجموعه صبر، تسلیم است. احساس تسلیم در برابر خواست خدا، انسان را صبور، خوددار و راضی نگه می دارد.صبوری کردن و افزایش آستانه تحمل انسان، از طریق تقویت و انجام برخی مهارتهای فکری و رفتاری ممکن می شود از جمله:

کنترل تسلیمی:

همانا برای سختی ها پایانی است که هرکس به آن دچار شود، باید به پایان آن برسد. پس برای انسان خردمند، زیبنده است که هرگاه گرفتاری به او رسید، کنار آن بیارامد تا زمان آن به سر آید؛ چرا که دفع کردن امری پیش از زمان سر آمدن، افزودن بر رنج آن است.

(امام علی علیه السلام،کنزالعمال،ج2،ص752)

کنترل تسلیمی به معنی مهار کردن موقعیت ناخوشایند از طریق پذیرش آن موقعیت است؛ به عبارت دیگر درک این مساله که سختی ها برگشت ناپذیرند و به علت و هدفی وارد زندگی انسان می شوند، تحمل آن دشواری را راحت تر می کند.
کنترل اسنادی:

اگر همه چیز به تقدیر الهی بر می گردد، دیگر ناراحتی برای چیست؟

(امام صادق علیه السلام،منتخب میزان الحکمه،ح3113)

کنترل اسنادی یعنی کنترل موقعیت های ناخوشایند از طریق اسناد دادن آن به یک منبع قابل اطمینان. باور اینکه تمام اتفاقات و سختی ها در زندگی انسان از سوی ی منبع مطمئن و آگاه هدایت می شوند، انسان را آرام می کند.

کنترل تفسیری:

نوع تفسیر و ارزیابی انسان از مکوقعیت ناخوشایند،می تواند عامل کاهنده فشارهای روانی و یا افزاینده آن باشد.در حقیقت آن گونه که مشکل را تفسیر می کنیم، نسبت به آن واکنش نشان می دهیم.تفسیر مثبت، واکنش مثبت، تفسیر منفی واکنش منفی در پی دارد.

من آسایش و راحتی را در بهشت قرار دادم و مردم آن را در دنیا می جویند و آن را نمی یابند...

کنترل استعانتی:

استعینوا بالصبر و الصلوة

از صبر و نماز مدد بگیرید

(سوره بقره،آیه 45)

انسان برای گذراندن شرایط عادی زندگی، به سطحی از توان و نیرو نیاز دارد.با بروز یک سختی ناگهانی در زندگی، برای تحمل آن مشکل به توان و نیروی بیشتری احتیاج پیدا می کنیم؛ در حالی که همان ورود حادثه به زندگی، انرژی انسان را به یکباره از بین می برد و به همین دلیل نوعی ناهماهنگی بین توان انسان و موقعیت ناخوشایند به وجود می آید که نتیجه آن عدم تحمل فرد در برابر سختی ها و مصیبت ها است. قرآن کریم برای افزایش توان و نیروی مقابله با سختی ها، انسان را به صبر و نماز توصیه می کند.

توکل:

هر کس دوست دارد قوی ترین مردم باشد، پس به خدا توکل کند.

(پیامبر اکرم صلی ا...عیله و آله،کنزالعمال،ج2،ص752)

به کمک کنترل استعانی و بهره گیری از نماز و روزه، انسان با منبع قدرت پیوند می خورد. احساس داشتن پشتوانه محکم، در قلب انسان احساس آرامش و سکینه ایجاد می کند. توکل، توان فرد را بالا می برد زیرا تکیه به منبع قدرت در انسان ایجاد قدرت می کند.

کنترل انتظاری:

انتظار فرج از بزرگترین گشایش ها است.

(امام جواد علیه السلام،بحارالانوار،ج52،ص122)

انتظار دوران خوشایند را داشتن، باعث تحمل پذیری انسان می شود. اغلب افراد با بروز مشکلات به سختی ستیزی و مبارزه روی می آورند و زمانی که توان مبارزه آنها کاهش می یابد، تصور می کنند که سختی های آنها هرگز پایانی ندارد و آینده زندگی خود را تیره و سیاه می بینند. در صورتی که توجه به پایان پذیری مشکلات و انتظار گشایش و فرج، انسان را از فشارهای روانی آزاد می کند و او را نسبت به آینده بد بین نمی سازد.

توجه به عظمت پاداش:

تصور پنهانی انسان ها این است که، سختی ها هیچ پاداشی ندارند و تحمل آنها هیچ ثمره ای در زندگی انسان نخواهد داشت.اما حقیقت این است که هیچ چیز در دنیا، بدون اجر و مزد نیست و برای هر اتفاقی، دلیل و هدفی است و به اندازه ی آن بلا و میزان صبر فرد، پاداش وجود دارد.

کنترل مقایسه ای:

برای اینکه بتوانیم مصیبت خود را کوچک و تحمل پذیر کنیم، باید حتی المقدور با استفاده از مقایسه ی صعودی مشکل خود را با مصیبت های بزرگ قیاس کنیم تا موقعیت تحمل پذیر شود.

منبع: حجة الاسلام و المسلمین دکتر عباس پسندیده

 

نظر شما

دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیریت در وب سایت منتشر خواهد شد